ارتودنسی یکی از مطمئن‌ترین و محبوب‌ترین روش‌های اصلاح چینش دندانها و فرم فک است. درمان ارتودنسی از طریق صفحاتی به‌نام براکت که روی هر دندان نصب می‌شوند صورت می‌گیرد. این براکت‌ها با نظم و ترتیب خاصی توسط سیم‌ها و بندهای ارتجاعی به یکدیگر متصل می‌شوند تا کجی، شلوغی یا هر ناهماهنگی دیگری را اصلاح کنند. اما ارتودنسی هم مانند هر فرآیند درمانی دیگری، از نقاط نقاط قوت و نقاط ضعف به‌خصوصی برخوردار است. یکی از نکات عجیب درباره درمان ارتودنسی این است که موارد بسیاری از ابتلا به پوسیدگی دندان میان افرادی که تحت درمان ارتودنسی هستند مشاهده می‌شود. اما چه ارتباطی میان ارتودنسی و پوسیدگی دندان وجود دارد؟ علت پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی چیست؟ از کجا متوجه شویم دندانمان دچار پوسیدگی شده است؟ چطور می‌توان پوسیدگی دندان را با وجود ارتودنسی درمان کرد و اصلاً چطور از پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی جلوگیری کنیم؟ در این مقاله به تمامی این سوالات پاسخ داده‌ایم.
ارتودنسی و پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان و کرم‌خوردگی، رایج‌ترین بیماری دهان و دندان در کل جهان است. پوسیدگی دندان نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دهان و دندان دیگر ناشی از عدم رعایت بهداشت دهان و دندان می‌باشد. دهان به صورت طبیعی زیستگاه برخی از باکتری‌ها می‌باشد. در صورت عدم رعایت بهداشت، این باکتری‌ها انباشته می‌شوند. به انباشت باکتری‌ها روی دندان، پلاک می‌گویند. منبع تغذیه اصلی پلاک‌ها، مواد غذایی باقی‌مانده روی دندانها، مخصوصاً کربوهیدرات‌ها، یعنی قند و نشاسته مانند نوشابه، نان، غلات، میوه، شکلات و … می‌باشد. باکتری‌ها از این مواد تغذیه کرده و اسید تولید می‌کنند؛ بنابراین باقی ماندن پلاک (که حاوی اسید است) روی دندان به مرور موجب پوسیدگی دندانها می‌شود. پوسیدگی در مراحل اولیه از مینای دندان آغاز می‌شود که تا حدودی نامحسوس بوده و دردی ایجاد نمی‌کند، اما وقتی پوسیدگی تا عاج دندان پیشروی می‌کند، درد شدیدی به فرد مبتلا دست خواهد داد.
علت پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی
شاید با خود فکر کنید ارتودنسی چه ارتباطی می‌تواند با پوسیدگی دندان داشته باشد. ارتودنسی یک فرآیند درمانیست که جهت اصلاح چینش دندانها و تناسب فک به کار گرفته می‌شود. جالب است که بدانید اتفاقاً ارتودنسی می‌تواند برای حفظ دندانها از پوسیدگی هم مفید باشد. ارتودنسی با اصلاح چینش دندانها، فضای خالی میان آن‌ها را از بین برده و بدین طریق مانع از انباشت باکتری‌ها در فاصله میان دندانها و پوسیدگی می‌شود. اما کنایه‌آمیز است که اصلی‌ترین بیماری‌ای که فرد ممکن است طی درمان به آن مبتلا بشود، پوسیدگی دندان است!
علائم پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی
علائم متعددی وجود دارند که نشان می‌دهند شما دچار پوسیدگی دندان شده‌اید. این علائم عبارتند از:
- دندان درد شدید: درد مداوم یک یا چند دندان می‌تواند نشانه‌ی پوسیدگی دندان باشد. در حقیقت، درد یکی از رایج‌ترین علائم پوسیدگی دندان است. گاهی اوقات این درد به صورت ناگهانی یا با خوردن چیزی رخ میدهد. این مورد شامل درد و ناراحتی داخل و اطراف دهان است. همچنین ممکن است در زمان جویدن غذا نیز احساس درد یا فشار داشته باشید.
- حساسیت زیاد به غذاهای یخ و داغ: حساسیتی که بعد از خوردن غذاهای یخ یا داغ ادامه داشته باشد، می‌تواند نشانه‌ی پوسیدگی دندان باشد. وقتی که مینای دندان دچار فرسودگی می‌شود، دنتین (عاج دندان)، که یک لایه‌ی بافتی محکم زیر مینای دندان است را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. دنتین از تعداد زیادی لوله‌های میکروسکوپی و ریز عمیق تشکیل شده است. وقتی که مینای دندان سالم نباشد تا از دنتین محافظت کند، غذاهای داغ، یخ، چسبناک و اسیدی سلول‌ها و اعصاب داخل دندان را تحریک خواهند کرد. این امر باعث بروز حساسیت خواهد شد.
- وجود سوراخ در دندان: در صورت پوسیدگی دندان ممکن است سوراخ‌هایی را روی دندان مشاهده کنید. برخی از سوراخ‌ها، مخصوصاً در صورتی که بین دندانها یا داخل شکاف‌های دندان باشند، دیده و حس نمی‌شوند. اگر در دندانتان سوراخی دیدید، به دندانپزشک مراجعه کنید. این مورد یکی از علائم مشهود پوسیدگی دندان است.
- وجود لکه روی دندان: لک شدن دندان ممکن است ابتدا به صورت وجود لکه‌های سفید روی دندان باشد. با پیشروی پوسیدگی دندان، این لکه پررنگ‌تر خواهد شد. لکه‌های خرابی دندان می‌توانند قهوه‌ای، سیاه یا سفید باشند و معمولاً در سطح دندان دیده می‌شوند.
پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی چگونه درمان می‌شود؟
پوسیدگی دندان قبل، حین و بعد از ارتودنسی مشابه هم هستند و درمان مشابهی نیز دارند و مهم نیست که دندانها ارتودنسی هستند یا خیر. متخصص دندانپزشکی شما می‌خواهد که خرابی دندان را به موقع تشخیص داده و پر کند تا از پیشرفت آن جلوگیری شود. وقتی که حین درمان ارتودنسی دچار پوسیدگی دندان می‌شوید، محل و میزان پوسیدگی مشخص خواهد کرد که آیا روی ارتودنسی شما تأثیر خواهد داشت یا خیر. ممکن است لازم باشد تا دندانپزشک سیم ارتودنسی (آرچ‌وایر) یا براکت‌ها را تنظیم کند یا بردارد تا پوسیدگی زیر آن‌ها را درمان کند. در برخی موارد هم در صورت خوش‌شانسی ممکن است بتوان بدون دستکاری براکت‌ها پوسیدگی دندان را پر و درمان کرد.
اگر دندانپزشک شما تشخیص دهد که باید براکت‌ها برداشته شوند، متخصص ارتودنسی شما ارتودنسی را در یک جلسه از دهانتان خارج خواهد کرد و سپس بعد از پر کردن پوسیدگی‌ها، در یک جلسه‌ی دیگر آن را مجدداً نصب خواهد کرد.
باید بگوییم که در برخی موارد نادر، ممکن است دندانپزشک تصمیم بگیرد که پوسیدگی را به حال خود رها کرده و تا زمانی که دندان‌هایتان ارتودنسی هستند آن را پر نکند؛ مثلاً ممکن است تنها چند هفته‌ی دیگر تا اتمام دوره‌ی درمان ارتودنسی شما باقی مانده باشد و پوسیدگی در این مدت بدتر نشود.
بعد از اینکه درمان ارتودنسی کامل شد و برای همیشه ارتودنسی از دهانتان خارج شود، توصیه می‌کنیم که بعد از آن دندان‌هایتان معاینه شوند تا سلامت دندانها و لثه‌هایتان بررسی شوند. علاوه بر این، شما می‌خواهید که لبخند اصلاح شده و دندان‌های صافتان هم زیبا باشند و هم سالم.
پیشگیری از پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی
در صورت امکان پیشگیری از پوسیدگی و خرابی دندان طی درمان ارتودنسی مهم‌ترین هدف شما خواهد بود. چگونه می‌توان از پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی جلوگیری کرد؟ این مورد به سه عادت اصلی بستگی دارد:
رعایت بهداشت دهان و دندان، مصرف غذاهای سازگار با ارتودنسی و مراجعه به دندانپزشک و متخصص ارتودنسی در زمان‌های مقرر. اجازه دهید که این موارد را جزئی‌تر بررسی کنیم:
1.مراقبت عالی از دهان و دندان
اولین راه پیشگیری از پوسیدگی و خرابی دندان مسواک زدن و نخ دندان کشیدن دقیق و مرتب است. علاوه بر مسواک زدن و نخ دندان کشیدن در صبح و شب، توصیه می‌کنیم که بعد از هر وعده‌ی غذایی نیز دندان‌هایتان را مسواک بزنید تا ذرات غذایی که بین براکت‌ها و سیم‌ها گیر کرده خارج شود و از تشکیل پلاک جلوگیری شود.
- مسواک زدن در دوران ارتودنسی: همیشه دندان‌هایتان را با مسواک معمولی یا مسواک برقی نرم و خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. فلوراید با کُند کردن روند پوسیدگی دندان، بهبود روند رمینرالیزاسیون دندان و پایدارتر کردن مینای دندان در برابر اسیدها از خرابی دندان جلوگیری می‌کند. باید بگوییم که اگر می‌خواهید در دوران ارتودنسی از خمیردندان سفیدکننده استفاده کنید، بهتر است این کار را نکنید و برای سفید کردن دندان‌هایتان تا بعد از خارج کردن ارتودنسی صبر کنید. چرا؟ محصولات سفیدکننده به زیر براکت‌ها نفوذ نخواهند کرد و دندان‌هایتان یکدست سفید نخواهند شد.
- نخ دندان کشیدن طی درمان ارتودنسی: نخ دندان کشیدن هم برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ضروری است و بین دندانها را که مسواک نمی‌تواند تمیز کند، تمیز خواهد کرد. تحقیقات نشان داده که نخ دندان کشیدن قبل از مسواک زدن بهتر از بعد از آن است. حداقل روزی یکبار و همچنین هرگاه لازم است تا پلاک یا ذرات غذا را از میان دندانها خارج کنید نخ دندان بکشید؛ چون عادت به استفاده‌ی روزانه و مداوم از نخ دندان کمک می‌کند تا دندانها و لثه‌ها سالم بمانند. بعد از مسواک زدن و نخ دندان کشیدن برای تمیزی بیشتر دهانتان را با دهانشویه‌ی حاوی فلوراید بشویید. چرخاندن دهانشویه در دهان باعث می‌شود که باکتری‌های باقی‌مانده از بین بروند و دهانتان خوشبو شود. همچنین برخی از دهانشویه‌ها مواد مخصوص ارتودنسی دارند که باعث تسکین لثه‌ها و کاهش لکه‌های سفید می‌شوند.
2.انتخاب غذاهای مناسب ارتودنسی
احتمالاً شنیده باشید که ارتودنسی باعث می‌شود که محدودیت‌های غذایی داشته باشید؛ اما حقیقت این است که در طی دوران ارتودنسی تقریباً می‌توانید همه‌ی غذاها را بخورید. فقط باید غذاهایی انتخاب کنید که به ارتودنسی آسیب نمی‌زنند و لابه‌لای آن گیر نمی‌کنند، یا غذاهایی که به راحتی می‌توان آن‌ها را بُرید و به تکه‌های کوچک تقسیم کرد.
البته باید عادات غذایی سالمی داشته باشید و مصرف شکر را محدود کنید تا از پوسیدگی دندان در طی دوران ارتودنسی پیشگیری کنید. غذاهای سالم و مناسب ارتودنسی عبارتند از:
- گوشت و غذاهای دریایی: مرغ پخته، کوفته قلقلی، ماهی تن و سالمون
- سبزیجات: پوره سیب‌زمینی، سبزیجات بخارپز شده، لوبیا، سبزیجات نرم یا تکه‌تکه شده
- میوه‌ها: سس سیب، موز، میوه‌های تکه‌تکه شده
- لبنیات: پنیر نرم، پودینگ، نوشیدنی‌های شیری (یا جایگزین لبنیات)
- نان‌ها: تورتیلا نرم، پنکیک، مافین بدون ریختن مغزیجات در آن
- غلات: پاستا، برنج پخته نرم، کینوا، عدس
و از چه غذاهایی در دوران ارتودنسی بپرهیزید؟ مشخص است که مصرف زیاد آبنبات می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان شود پس باید مراقب باشید. از مصرف غذاهایی که سفت، چسبنده، برشته و ترد هستند اجتناب کنید؛ غذاهایی که بافت آن‌ها اینگونه باشد، می‌توانند در بریس گیر کنند و به آن آسیب بزنند. همچنین باید از مصرف غذاهایی که نیاز به گاز گرفتن دارند، مانند بلال، سیب، هویج یا پیتزا نیز خودداری کنید.
3.مراجعه منظم به دندانپزشک طی درمان ارتودنسی
سومین راه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی مراجعه منظم به متخصص ارتودنسی و دندانپزشک است. در جلسات چکاپ متخصص دهان و دندان شما می‌تواند علائم پوسیدگی دندان یا خرابی را، حتی در زیر بریس، ببیند. سپس درمان مناسب برای ترمیم پوسیدگی را پیشنهاد خواهند داد و به شما خواهند گفت که چه کارهایی انجام دهید تا دندانها و لثه‌های سالمی داشته باشید.
در جلسات چکاپ دندانپزشکی دندانها عمیقاً تمیز می‌شوند، که چنین موردی فقط در صورت مراجعه به متخصص و استفاده‌ی او از مهارت و ابزار خاصش امکان‌پذیر خواهد بود.
سؤالات متداول
آیا ارتودنسی باعث پوسیدگی دندان می‌شود؟
مستقیماً خیر. اما در صورت بهداشت ضعیف دهان و دندان، ارتودنسی باعث افزایش احتمال پوسیدگی دندان و کرم‌خوردگی می‌شود.
آیا می‌توانم طی درمان ارتودنسی دندانی را پر کنم؟
بله. ارتودنسی مانعی برای پر کردن دندان نیست.
آیا ممکن است طی دوران ارتودنسی متحرک دچار پوسیدگی دندان شوم؟
اگرچه ارتودنسی متحرک به شما این امکان را میدهد که دندانها را راحتتر و کاملتر تمیز کنید، اما همچنان احتمال پوسیدگی و خرابی دندان وجود دارد. ذرات غذا و شکر می‌تواند زیر الاینرها، مخصوصاً اگر بعد از غذا مسواک نزنید و الاینر را داخل دهانتان قرار دهید، گیر کند.
چون می‌توانید الاینر را از دهانتان خارج کنید فکر نکنید که احتمال پوسیدگی دندان وجود ندارد. رعایت بهداشت دهان و دندان همچنان لازم و ضروری است تا دندان‌هایتان طی درمان، که به اندازه‌ی ارتودنسی معمولی طول می‌کشد، سالم بمانند.
آیا ارتودنسی باعث ضعیف شدن دائمی دندانها می‌شود؟
به طور کلی ارتودنسی باعث آسیب دائمی به مینای دندان نمی‌شود، مخصوصاً اگر ارتودنتیست ماهر و مجربی آن را برای شما نصب کرده باشد. با این حال چون براکت‌ها قسمت کوچکی از سطح جلویی دندان را می‌پوشانند، تمیز کردن این قسمت‌ها دشوارتر خواهد بود. اگر بهداشت دهان و دندان ضعیفی داشته باشید، حتماً مینای دندانتان ضعیف خواهد شد و در پروسه‌ی خارج کردن بریس دندانها آسیب خواهند دید. همچنین از آنجایی که کار ارتودنسی جابجایی دندان‌هاست، ممکن است ریشه‌ها آسیب جزئی ببینند. مجدداً تمیز کردن و مراقبت از دندانها و ارتودنسی بهترین راه برای جلوگیری از آسیب به مینای دندان و ریشه‌ها در طول درمان است. مزایای این درمان بسیار بیشتر از خطرات آن هستند.
آیا پوسیدگی دندان و کرم‌خوردگی دندان مشابه هم هستند؟
به بیان ساده بله. پوسیدگی دندان به نرم شدن مینای دندان به مرور زمان و در تماس با اسیدها گفته می‌شود.
کرم‌خوردگی (خرابی) دندان زمانی رخ میدهد که اسیدها از مینای دندان رد شده و سوراخ‌هایی در دندان ایجاد شده باشد. اگر کرم‌خوردگی را به موقع تشخیص ندهید و درمان نکنید، به مرور زمان پیشرفت کرده و باعث درد، حساسیت و مشکل در غذا خوردن خواهد شد.
آیا کرم‌خوردگی در طی دوران ارتودنسی و بعد از آن طبیعی است؟
بله، کاملاً طبیعی است. زیرا تمیز کردن دندانها در دوران ارتودنسی بسیار دشوارتر است. به همین دلیل دندان‌پزشکتان توصیه می‌کند که قبل از ارتودنسی دندان‌هایتان را درمان کنید. بعد از ارتودنسی معمولاً دندان‌پزشکتان توصیه می‌کند که دندان‌هایتان را جرمگیری و سفید کند تا لکه‌ها برطرف شوند.
در طی دوران ارتودنسی چقدر باید دندان‌هایم را مسواک بزنم؟
در دوران ارتودنسی خیلی مهم است که مرتباً مسواک بزنید و نخ دندان بکشید تا دندان و لثه‌هایتان طی درمان سالم بمانند. در طی دوران ارتودنسی توصیه‌ی ما این است که حداقل 4 بار در روز مسواک بزنید.
