پوسیدگی دندان زمانی اتفاق میافتد که باکتری‌های عامل پوسیدگی در دهان اسیدهایی تولید کنند که به مینای دندان حمله می‌کنند. این وضعیت میتواند منجر به ایجاد سوراخ یا حفره کوچکی در دندان شود. در این مقاله به بررسی مراحل پوسیدگی دندان، علائم، علل، درمان‌ها و هر چیزی که باید درباره این مشکل بدانید خواهیم پرداخت.
علائم پوسیدگی دندان
علائم و نشانه‌های عفونت دندان بسته به وسعت و محل آنها متفاوت است. هنگامی که یک حفره تازه ایجاد شده است، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشد. با بزرگ تر شدن پوسیدگی ممکن است علائم و نشانه‌هایی مانند:
- دندان درد، درد ناگهانی یا دردی که بدون هیچ علتی ایجاد میشود.
- حساسیت دندان
- درد خفیف تا شدید هنگام خوردن یا نوشیدن چیزی شیرین، گرم یا سرد
- سوراخ‌ها یا حفره‌های قابل مشاهده در دندانها
- لکه‌های قهوه‌ای، سیاه یا سفید روی سطح دندان
- درد هنگام گاز گرفتن
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟
اگر به طور منظم معاینات دندانپزشکی انجام ندهید ممکن است متوجه ایجاد حفره‌های دندان نشوید. با این حال اگر دندان درد یا درد دهان را تجربه کردید در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید.
علت های پوسیده شدن دندان
پوسیدگی دندان به مرور زمان ایجاد میشود. در ادامه به نحوه ایجاد پوسیدگی دندان اشاره می‌کنیم:
- تشکیل پلاک: پلاک دندانی یک لایه چسبنده شفاف است که دندانها را می‌پوشاند و در اثر مصرف زیاد مواد قندی و نشاسته و رعایت نکردن بهداشت مناسب دندان ایجاد میشود. وقتی مواد قندی و نشاسته به خوبی از روی دندان پاک نمی‌شوند باکتری‌ها به سرعت شروع به تغذیه از آنها می‌کنند و پلاک تشکیل میدهند. پلاک‌هایی که روی دندانها باقی می‌مانند میتوانند در زیر یا بالای خط لثه به جرم تبدیل شوند. جرم حذف پلاک را دشوارتر میکند و محافظی برای باکتری‌ها ایجاد میکند.
- حملات پلاک: اسیدهای موجود در پلاک، مواد معدنی موجود در مینای سخت و بیرونی دندان را را از بین می‌برند. این فرسایش باعث ایجاد منافذ یا سوراخ‌های ریز در مینای دندان میشود (اولین مرحله شکل گیری حفره‌ها). هنگامی که بخشی از مینای دندان از بین رفت باکترها میتوانند به لایه بعدی دندان که عاج نام دارد برسند. این لایه نرمتر از مینای دندان است و در برابر اسید مقاومت کمتری دارد. عاج دندان دارای مجراهای کوچکی است که مستقیماً با عصب دندان در ارتباط است و باعث ایجاد حساسیت میشود.
- خرابی ادامه پیدا میکند: همزمان با پوسیدگی دندان، باکتری‌ها و اسیدها به حرکت خود در دندانها ادامه میدهند و در کنار مواد داخلی دندان (پالپ) که متشکل از اعصاب و عروق خونی است حرکت می‌کنند. باکتری‌ها باعث تورم و تحریک پالپ میشوند. از آنجایی که داخل دندان جایی برای گسترش تورم وجود ندارد، عصب تحت فشار قرار میگیرد و باعث درد میشود. ناراحتی حتی میتواند خارج از ریشه دندان تا استخوان سرایت کند.
عواملی که احتمال پوسیدگی دندان را افزایش میدهند
دندانها همیشه در معرض پوسیدگی هستند، اما عوامل زیر خطر پوسیدگی را افزایش میدهند:
- محل دندان: پوسیدگی دندان اغلب در دندان‌های عقب (آسیاب مولر و پرمولر) رخ می‌دهد. این دندانها دارای شیارها، حفره‌ها و شکاف‌های زیادی هستند و ریشه‌های متعددی دارند که میتواند ذرات غذا را جمع کنند. در نتیجه تمیز نگه داشتن آنها سخت تر از دندان‌های جلویی است.
- برخی غذاها و نوشیدنی‌ها: غذاهایی که برای مدت طولانی به دندان های شما می‌چسبند مانند شیر، بستنی, عسل، شکر، میوه های خشک، کیک، کلوچه ها، آب نبات سفت، غلات خشک و چیپس بیشتر از سایر غذاهایی که به راحتی با بزاق دهان شسته میشوند باعث پوسیدگی دندان میشوند.
- تنقلات: کسانی که دائماً تنقلات یا نوشیدنی‌های شیرین مصرف می‌کنند، سوخت بیشتری برای باکتری‌های دهان فراهم می‌کنند در نتیجه اسید بیشتری تولید شده و باعث فرسودگی بیشتر دندانها میشود. نوشابه یا سایری نوشیدنی‌های اسیدی در طول روز به ایجاد یک فضای اسیدی مداوم روی دندانها کمک میکند.
- تغذیه کودک قبل از خواب: مصرف شیر، شیر خشک، آب میوه یا سایر مایعات قندی قبل از خواب توسط کودکان باعث باقی ماندن این مواد روی دندانها میشود. باکتری‌های عامل پوسیدگی از این مواد تغذیه می‌کنند.
- مسواک زدن نامناسب: اگر بلافاصله پس از خوردن و آشامیدن، دندان‌های خود را تمیز نکنید. پلاک به سرعت تشکیل میشود و اولین مرحله پوسیدگی میتواند آغاز شود.
- استفاده نکردن از فلوراید: فلوراید یک ماده معدنی طبیعی است و به جلوگیری از پوسیدگی دندانها کمک میکند و حتی میتواند مراحل اولیه آسیب دندان را معکوس کند. فلوراید به دلیل فوایدی که برای دندانها دارد در بسیاری از موارد به آب‌های نوشیدنی اضافه میشود. فلوراید همچنین یک عنصر رایج برای ساخت خمیر دندان و دهانشویه است. معمولاً آب‌های داخل بطری حاوی فلوراید نیستند.
- سن: پوسیدگی دندان در کودکان و نوجوانان بسیار شایع است. افراد مسن هم در معرض خطر بیشتری قرار دارند. با گذشت زمان دندانها ممکن است فرسوده شوند و لثه‌ها عقب بروند و دندانها را در برابر پوسیدگی ریشه آسیب پذیرتر کنند. همچنین افراد مسن ممکن است از داروهای بیشتری استفاده کنند که جریان بزاق را کاهش می‌دهد و خطر پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد.
- دهان خشک: خشکی دهان به دلیل کمبود بزاق ایجاد میشود. بزاق دهان باعث پاک شدن مواد غذایی و پلاک دندان میشود. در نتیجه از پوسیدگی جلوگیری میکند. مواد موجود در بزاق دهان به مقابله با اسید تولید شده توسط باکتری‌ها کمک میکند. برخی داروها، برخی شرایط پزشکی، پرتو درمانی سر و گردن یا داروهای شیمی درمانی خاص میتوانند با کاهش تولید بزاق خطر ایجاد حفره دندان را افزایش دهند.
- پرکردگی یا وسایل دندانپزشکی نامناسب: پرکردگی‌های دندانی ممکن است بعد از چندین سال ضعیف شوند و شروع به شکستگی کنند. در چنین وضعیتی پلاک‌ها راحت تر تشکیل میشوند و حذف آنها سخت تر میشود. وسایل دندانپزشکی که به خوبی نصب نشده‌اند هم میتوانند باعث پوسیدگی دندان شوند.
- سوزش سر دل یا بیماری رفلاکس معده: بیماری رفلاکس معده میتواند باعث انتقال اسید معده به داخل دهان شود و مینای دندان را از بین ببرد آسیب جدی برای دندانها ایجاد کند. ممکن است دندانپزشک شما توصیه کند که با پزشک خود مشورت کنید تا مشخص شود آیا رفلاکس معده دلیل اصلی از بین رفتن مینای دندان است یا خیر.
- اختلالت اشتها: بی اشتهایی و پرخوری عصبی میتواند منجر به فرسایش و پوسیدگی دندان شود. اسید معده ناشی از استفراغ‌های مکرر باعث از بین رفتن مینای دندان میشود. اختلال اشتها هم میتواند در تولید بزاق مشکل ایجاد کند.
تشخیص پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان را میتوان از طریق معاینات منظم دندانپزشکی تشخیص داد. موارد زیر به دندانپزشک کمک میکند تا پوسیدگی دندان را تشخیص دهد:
- سوال درباره درد و حساسیت دندان
- معاینه دهان و دندان
- استفاده از ابزارهای دندانپزشکی برای بررسی دندانها و نواحی نرم (پالپ)
- عکس برداری اشعه ایکس که میتواند اندازه حفره و پوسیدگی را نشان دهد.
دندانپزشک هم میتواند شدت پوسیدگی دندان را به شما بگوید.
پوسیدگی زودرس دندان ممکن است مانند یک نقطه سفید روی دندان به نظر برسد. اگر پوسیدگی پیشرفته تر باشد ممکن است به صورت یک نقطه تیره تر یا سوراخی در دندان ظاهر شود. دندانپزشک همچنین میتواند دندانها را از نظر وجود نواحی نرم (پالپ) یا چسبنده بررسی کند یا به کمک اشعه ایکس پوسیدگی دندان را تشخیص دهد.
درجات پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان پنج مرحله متفاوت دارد. در مرحله اول پوسیدگی می‌توانید اقداماتی را برای معکوس کردن پیشرفت بیماری انجام دهید. درک چگونگی پیشرفت یک حفره میتواند به شما در جلوگیری از وقوع مرحله بعد کمک کند.
مرحله اول: لکه های سفید
در این مرحله دندان شروع به نشان دادن علائم ناشی از حمله قندها و اسیدها میکند و لکه‌های سفید درست زیر سطح مینای دندان ظاهر میشوند. این لکه‌های سفید نشان دهنده دمینرالیزاسیون دندان هستند و ممکن است به راحتی قابل تشخیص نباشند، چون روی دندان‌های آسیاب کوچک شما ایجاد میشوند. البته چنین حفره‌هایی با معاینه دندانپزشکی قابل تشخیص هستند. همانطور که قبلاً ذکر شد در این مرحله میتوان حفره را بدون نیاز به سوراخ کردن دندان ترمیم کرد.
مرحله دوم: پوسیدگی مینای دندان
در مرحله دوم آسیب مینای دندان مورد حمله قرار میگیرد. در ابتدا دندان از قسمت زیرین به سمت بیرون فرسایش می‌یابد، بنابراین مینای خارجی هنوز در میانه‌ی مرحله دوم دست نخورده باقی میماند. هنگامی که حفره از سطح مینای دندان عبور کرد، دیگر برگشتی وجود ندارد و حفره باید با پر کردن ترمیم شود.
مرحله سوم: پوسیدگی عاج دندان
اگر حفره دندان‌های فرزندتان را در دو مرحله اول تشخیص ندهید احتمالاً در این مرحله متوجه این مشکل میشود، چون در این مرحله درد دندان شروع میشود. در این مرحله حفره از مینای دندان عبور کرد و به عاج دندان میرسد. در این مرحله همچنان میتوان با پر کردن دندان، از هجوم باکتری‌هایی که به دندان حمله می‌کنند استفاده کرد تا از رسیدن حفره به مهم ترین جزء دندان یعنی پالپ جلوگیری کرد.
مرحله چهارم: آسیب پالپ
در این مرحله پیشرفت حفره به پالپ آسیب می‌رساند. بنابراین اگر تا این مرحله متوجه مشکل نشده‌اید با درد شدید دندان مواجه میشوید. پوسیدگی در مرحله چهار جدی است و تنها راه درمان عصب کشی دندان است.
مرحله پنجم: تشکیل آبسه
در مرحله پنجم و آخر یک حفره، عفونت به نوک ریشه رسیده و از نوک دندان خارج میشود. این وضعیت باعث عفونی شدن بافت‌های اطراف و احتمالاً ساختار استخوان میشود. آبسه باعث ایجاد تورم و درد شدید میشود. آبسه در کودکان (و همچنین بزرگسالان) در صورت عدم درمان فوری میتواند کشنده باشد. اگر پوسیدگی به این مرحله برسد نیاز به عصب کشی یا کشیدن دندان دارید.
درمان پوسیدگی دندان
فلوراید تراپی
اگر دندان شما به تازگی دچار حفره شده است، فلوراید تراپی ممکن است به ترمیم مینای شما کمک کند و گاهی اوقات میتواند از بیشتر شدن حفره جلوگیری کند. فلوراید تراپی حرفه‌ای حاوی فلوراید بیشتری نسبت به مقدار موجود در آب لوله کشی، خمیر دندان و دهان شویه‌ها هستند. فلوراید تراپی ممکن است مایع، ژل، فوم یا لاک باشد که روی دندان‌های شما مسواک زده میشوند.
پرکردن
پر کردن زمانی انجام میشود که پوسیدگی فراتر از مراحل اولیه باشد. پرکننده‌ها از مواد مختلفی مانند رزین‌های کامپوزیت همرنگ دندان، پرسلن یا آمالگام دندانی که ترکیبی از چند ماده است ساخته میشوند.
روکش
برای پوسیدگی وسیع دندان یا ضعیف شدن دندانها، ممکن است است به روکش نیاز داشته باشید. روکشی که به صورت سفارشی جایگزین کامل تاج طبیعی دندان شما میشود. روکش ها ممکن است از جنس طلا، پرسلن با استحکام بالا، رزین، پرسلن متصل به فلز یا مواد دیگر ساخته شوند.
عصب کشی
هنگامی که پوسیدگی به مواد داخلی دندان (پالپ) میرسد ممکن است به عصب کشی نیاز داشته باشد. این روش درمانی به جای کشیدن دندان مورد استفاده قرار میگیرد و برای ترمیم و نجات دندانی است که به شدت آسیب دیده یا عفونی شده است. در این روش پالپ دندان آسیب دیده برداشته میشود. بعد از برداشتن پالپ دندان پر میشود.
کشیدن دندان
در برخی موارد پوسیدگی تا حدی پیشرفت کرده است که دندان قابل ترمیم نیست و باید کشیده شود. کشیدن دندان میتواند شکافی ایجاد کند که باعث جابجایی دندان‌های دیگر میشود. در صورت امکان با بریج یا ایمپلنت، دندان از دست رفته را جایگزین کنید.
عوارض عدم درمان به موقع پوسیدگی دندان
حفره و پوسیدگی دندان آنقدر شایع است که ممکن است آن را جدی نگیرید. شاید فکر کنید که حفره‌های دندان‌های شیری کودکان مهم نیست. با این حال حفره و پوسیدگی دندان میتواند عوارض جدی و ماندگاری داشته باشد حتی برای کودکانی که هنوز دندان‌های شیری دارند.
عوارض پوسیدگی دندان میتواند شامل موارد زیر باشد:
- درد
- آبسه دندان
- تورم یا چرک اطراف دندان
- آسیب یا شکستگی دندان
- مشکلات جویدن
- تغییر موقعیت سایر دندانها بعد از از دست یک دندان
هنگامی که حفره‌ها و پوسیدگی شدید میشوند ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- دردی که زندگی عادی را مختل میکند.
- کاهش وزن یا مشکلات تغذیه ناشی از خوردن یا جویدن دردناک یا دشوار
- از دست دادن دندان که ممکن است ظاهر شما و همچنین اعتماد به نفس شما را تحت تاثیر قرار دهد.
- در موارد نادر آبسه دندان (یک توده چرکی که در اثر عفونت باکتریایی ایجاد میشود و میتواند منجر به عفونت های جدی تر شود یا حتی کشنده باشد)
پیشگیری از پوسیدگی دندان
بهداشت خوب دهان و دندان میتواند به شما در جلوگیری از پوسیدگی حفره و پوسیدگی دندان کمک کند. در ادامه به چند نکته برای کمک به جلوگیری از پوسیدگی دندان اشاره می‌کنیم. بهتر است در این باره با دندانپزشکتان صحبت کنید.
- بعد از خوردن یا نوشیدن با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. دندان‌های خود را حدقال دو بار در روز یا بعد از هر وعده غذایی با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. برای تمیز کردن بین دندان از نخ دندان استفاده کنید.
- دهان خود را بشویید. اگر دندانپزشک شما احساس میکند که دندان‌های شما در معرض خطر ایجاد حفره قرار دارند ممکن است به شما توصیه کند که از دهانشویه حاوی فلوراید استفاده کنید.
- به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید. جرم گیری دندان و معاینات منظم دهان میتواند به جلوگیری از مشکلات یا تشخیص زود هنگام آنها کمک کند. دندانپزشک بهترین راه حل را به شما توصیه میکند.
- از سیلانت دندان استفاده کنید. سیلانت یک پوشش پلاستیکی است که روی سطح دندان‌های عقبی قرار میگیرد. سیلانت شیارها و شکاف‌هایی که باعث جمع شدن مواد غذایی میشوند را می‌بندد و از مینای دندان در برابر پلاک و اسید محافظت میکند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، استفاده از سیلانت را برای همه کودکان در سن مدرسه توصیه میکند.
- مقداری آب لوله کشی بنوشید. در اکثر موارد به آب‌های لوله کشی فلوراید اضافه کرده‌اند. فلوراید میتواند به کاهش پوسیدگی دندان کمک کند. اگر فقط آب بطری بدون فلوراید بنوشید مزایای فلوراید را از دست خواهید داد.
- از خوردن میان وعده‌های مکرر خودداری کنید. هر زمان که نوشیدنی‌هایی غیر از آب میخورید به باکتری‌های دهان خود کمک می‌کنید اسیدهایی ایجاد کنند که مینای دندان را از بین می‌برند. اگر در طول روز میان وعده یا نوشیدنی میخورید دندان‌های شما دائماً مورد حمله قرار می‌گیرند.
- غذاهای سالم بخورید. برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها برای دندان‌های شما بهتر از بقیه هستند. از خوردن غذاهایی که برای مدت طولانی در شیارها و حفره‌های دندان شما گیر میکند خودداری کنید یا بلافاصله پس از خوردن آنها را مسواک بزنید. با این حال غذاهایی مانند میوه‌ها و سبزیجات تازه جریان بزاق را افزایش میدهند و قهوه، چای و آدامس‌های بدون قند به شستن ذرات غذا کمک می‌کنند.
- فلوراید تراپی انجام دهید. دندانپزشک شما ممکن است فلوراید درمانی دوره‌ای را توصیه کند به خصوص اگر فلوراید کافی را از طریق آب آشامیدنی حاوی فلوراید و سایر منابع دریافت نکنید. در صورتی که خطر پوسیدگی خیلی زیاد باشد، دندانپزشک ممکن است تِرِی سفارشی را برای استفاده از فلوراید تجویزی روی دندان شما توصیه کند.
- درباره درمان‌های ضد باکتریایی بپرسید. اگر شما به ویژه در برابر پوسیدگی دندان آسیب پذیر هستید (برای مثال به دلیل یک بیماری) دندانپزشک شما ممکن است دهانشویه‌های ضدباکتریایی خاص یا سایر روش‌های درمانی را برای کمک به کاهش باکتری های مضر در دهان توصیه کند.
- درمان‌های ترکیبی. جویدن آدامس‌هایی با مواد تشکیل دهنده زایلیتول در کنار فلوراید و شوینده ضد باکتری میتواند به کاهش خطر ایجاد حفره کمک کند.
- از محصولات تنباکو از جمله تنباکوی بدون دود استفاده نکنید. اگر در حال حاضر دخانیات مصرف می‌کنید آن را ترک کنید.
نکته‌ای برای والدین: اطلاعاتی مانند زمان شروع استفاده از فلوراید به یادگیری نحوه مراقبت از دندان‌های کودک کمک میکند. علاوه بر این هنگامی که دندان‌های دائمی کودک شما رشد می‌کنند با دندانپزشک خود درباره سیلانت‌ها صحبت کنید. سیلانت‌ها شیارهای سطح دندانها را میپوشانند و میتوانند به جلوگیری از پوسیدگی کمک کنند.
کلام آخر
پوسیدگی دندان یکی از رایج ترین مشکلات دهان و دندان است. راه‌های درمان موثری برای آن پیدا شده است، اما این بدان معنا نیست که میتوان به راحتی از کنار این موضوع گذشت. مراجعه دوره‌ای به دندانپزشک، رعایت نکات بهداشتی مربوط به دهان و دندان و همینطور هوشیاری نسبت به علائم و شرایط سلامتی دهان و دندان در پیشگیری از پوسیدگی و جلوگیری از گسترش آن نقش بسیار موثری را ایفا می‌کنند.
سوالات پرتکرار
آیا پوسیدگی دندان میتواند شما را بیمار کند؟
اگر حفرهای در مراحل اولیه پر نشود، باکتری میتواند وارد پالپ دندان شود و منجر به عفونت و درد شود. این آبسه یا تجمع چرک به داخل استخوان سرایت میکند و کل بدن را شما را بیمار میکند.
پوسیدگی دندان چقدر میتواند ادامه داشته باشد؟
از زمان تشکیل حفره تا زمانی که برای جلوگیری از گسترش حفره دندان نیاز به درمان دارد، ممکن است پنج سال طول بکشد. با این حال برای برخی افراد این دوره میتواند چند ماه باشد. شرایط بیماران مختلف یکسان نیست بنابراین هیچ جدول زمانی استانداردی برای ایجاد حفره‌ها وجود ندارد.
اگر سالها دندان پوسیده داشته باشید چه اتفاقی میافتد؟
ممکن است جریان خون شما دچار مسمومیت شود، چون پوسیدگی دندانها مداوم در دهان رسوب میکند و در بیشتر موارد همراه با بزاق بلعیده میشود. وقتی این اتفاق برای مدت طولانی رخ می‌دهد عنصر اصلی دندانها با سیستم گوارشی و خون ترکیب میشود و آن را مسموم میکند.
کمبود کدام ویتامین باعث مشکلات دندانی میشود؟
ویتامین D نقش بسیار مهمی در تقویت استخوان و دندان دارد و زمانی که سطح آن تنظیم نشده باشد منجر به راشیتیسم دندان میشود که احتمال شکستگی و پوسیدگی دندان را بالا می‌برد.
چه باکتری‌هایی باعث پوسیدگی دندان میشوند؟
استرپتوکوک موتانس عامل اصلی پوسیدگی دندان است. لاکتوباسیل‌های مختلف با پیشرفت پوسیدگی دندان مرتبط هستند.
آیا فلوراید واقعاً میتواند به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک کند؟
مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید به طور قابل توجهی خطر پوسیدگی دندان را کاهش می‌دهد. علاوه بر این استفاده از دهانشویه فلوراید هم میتواند به کاهش 40 درصدی بیشتر پوسیدگی دندان کمک کند.
آیا هر کسی میتواند دچار پوسیدگی شود؟
تا زمانی که دندان در دهان دارید مستعد پوسیدگی هستید. از نوزادان گرفته تا افراد مسن همه ما در برابر پوسیدگی آسیب پذیر هستیم و باید به طور منظم به دندانپزشک و متخصص بهداشت مراجعه کنیم و همچنین بهداشت دهان و دندان را در خانه رعایت کنیم.
آیا پوسیدگی دندان درد دارد؟
اغلب شما پوسیدگی را تا زمانی که به حالت پیشرفته نرسیده باشد احساس نخواهید کرد. این وضعیت معمولاً زمانی است که پوسیدگی به تاج سرایت کرده و ممکن است به عصب نزدیک شود.
