زمانی که صحبت از سلامت دندان باشد، همیشه اولویت با حفظ دندان طبیعی است. در حالی که ممکن است کشیدن دندان راه حلی سریع برای درمان آسیب‌دیدگی دندان یا بیماری باشد، اما پیشرفت‌هایی که در درمان‌های دندانپزشکی ایجاد شده‌اند، امکان استفاده از روش‌های جایگزین دیگر را فراهم کرده‌اند. جراحی‌هایی که برای ریشه دندان انجام می‌شوند، از جمله اپیکواکتومی (جراحی قطع نوک ریشه دندان)، گزینه مناسبی برای حفظ و درمان دندان آسیب‌دیده هستند. این جراحی‌های تخصصی مزایای متعددی مانند حفظ دندان طبیعی سالم، مقرون به صرفه بودن و کوتاه بودن طول درمان دارند.
چرا جراحی ریشه دندان انجام می‌شود؟
وقتی که حتی بعد از عصب‌کشی، همچنان عفونت ریشه دندان یا مشکلات دیگر باقی بمانند، جراحی‌هایی انجام خواهند شد تا دندان حفظ شود و کشیده نشود؛ یکی از این جراحی‌ها، عمل اپیکواکتومی (Apicoectomy) است که با عنوان جراحی قطع ریشه دندان نیز شناخته می‌شود. در این جراحی نوک ریشه دندان و بافت‌های عفونی برداشته شده و ریشه بسته می‌شود تا از عفونت بیشتر جلوگیری شود. این جراحی، رایج‌ترین درمان در مواردی است که عصب کشی دندان با شکست مواجه شده باشد. این جراحی انجام می‌شود تا تمام راه‌های موجود قبل از کشیدن دندان امتحان شده باشند.
جراحی‌های دیگری نیز وجود دارند که باعث می‌شوند نیازی به کشیدن دندان طبیعی وجود نداشته باشد؛ با این حال، این نوع جراحی‌ها قدیمی هستند و در اکثر موارد استفاده از تاج مصنوعی یا ایمپلنت بهتر از انجام این جراحی‌ها خواهد بود. این جراحی‌ها عبارت‌اند از:
- قطع ریشه دندان: در جراحی قطع ریشه دندان، معمولاً به خاطر آسیب شدید یا عفونتی که محدود به یک ریشه باشد، یکی از ریشه‌های دندانی که چند ریشه دارد قطع می‌شود.
- همی‌سکشن: همی‌سکشن عملی است که در آن دندانی که دچار عفونت یا آسیب‌دیدگی شدید شده و چندین ریشه دارد به دو قسمت تقسیم می‌شود و قسمت آسیب‌دیده جدا می‌گردد.
هدف این جراحی‌ها، درمان منشاء عفونت یا مشکلات ساختاری است تا دندان طبیعی تا حد ممکن حفظ شود. این جراحی‌ها با بیحسی موضعی انجام می‌شوند و ناحیه مدنظر بادقت تمیز، درمان و بعد از جراحی بخیه می‌شود. این روش‌ها می‌توانند راه‌های مناسبی برای حفظ دندانی باشند که باید کشیده شود و باعث می‌شوند که کارایی و زیبایی دندان‌های فرد حفظ شود.
اپیکواکتومی
اپیکواکتومی (جراحی قطع نوک ریشه) عمل متداولی است که در آن بافت ملتهب لثه و انتهای ریشه دندان برداشته می‌شود و دندان در جای خود باقی می‌ماند. این جراحی اغلب قطع انتهای ریشه دندان نامیده می‌شود، چون تنها انتهای (نوک) ریشه به نام اپکس (Apex) دست‌کاری می‌شود.
تفاوت بین عصب‌کشی و اپیکواکتومی
عصب‌کشی عملی است که برای درمان التهاب و عفونت داخل پالپ دندان انجام می‌شود. التهاب پالپ دندان باعث پوسیدگی عمیق دندان و آبسه می‌شود، که ممکن است در صورت عدم درمان به استخوان شما سرایت کند.
در عصب‌کشی دندان، دندانپزشک دندان را سوراخ کرده، پالپ را تخلیه و قسمت ریشه را تمیز می‌کند و سپس دندان را پر می‌کند. این درمان برای کنترل بیماری و پوسیدگی بدون کشیدن دندان انجام می‌شود.
از طرف دیگر در اپیکواکتومی فقط با نوک ریشه سر و کار داریم و معمولاً این جراحی بعد از عصب‌کشی دندان برای درمان ریشه یا بافت‌های اطراف دندان انجام می‌شود.
کاندیدهای اپیکواکتومی چه کسانی هستند؟
دندانپزشک بنا به دلایل متعددی جراحی ریشه دندان را انجام خواهد داد؛ رایج‌ترین آن‌ها درمان دندانی که عصب‌کشی شده است می‌باشد. در اکثر موارد عصب‌کشی تا آخر عمر ماندگار خواهد بود؛ اما گاهی اوقات، دندان به درستی درمان نشده و مجدداً دچار عفونت می‌شود. دندانپزشک برای برداشتن بافت آسیب‌دیده به منظور حفظ دندان و عدم نیاز به کشیدن آن، از جراحی اپیکواکتومی استفاده خواهد کرد.
همچنین ممکن است بنا به دلایل زیر نیاز به قطع انتهای ریشه داشته باشید:
- برداشتن کلسیم انباشته شده در عصب‌کشی
- کشف و درمان مشکلاتی که در عکس‌های اشعه ایکس مشخص نیستند.
- درمان شکستگی
- درمان دندانی که چند ریشه دارد و راه دیگری برای درمان آن وجود ندارد.
- درمان تحلیل استخوانی که باعث لقی دندان شود.
- برداشتن ریشه‌ای که سوراخ دارد.
معمولاً از اپیکواکتومی برای درمان آسیب‌های دندان در کودکان نیز استفاده می‌شود. اگر دندان بعد از آسیبی بشکند یا ترک بخورد، این عمل می‌تواند دندان را حفظ کند.
مزایای اپیکواکتومی
برخی از مزایای جراحی اپیکواکتومی عبارت‌اند از:
- حفظ دندان در برابر کشیدن
- قطع روند عفونت ریشه دندان
- دوران نقاهت کوتاه‌تر نسبت به روش سنتی کشیدن دندان
- کاهش احتمال بروز خطرات بعد از انجام این درمان
- عدم تأثیر بر دندان‌های مجاور که در کشیدن سنتی دندان اینگونه نیست.
- عدم نیاز به جایگزینی دندان با ایمپلنت، بریج یا دندان مصنوعی
آمادگی‌های لازم برای اپیکواکتومی
این جراحی آمادگی خاصی لازم ندارد. قبل از اپیکواکتومی ممکن است:
- با متخصص دندانپزشکی درباره مشکل خود صحبت کنید.
- تصاویر اشعه ایکس از دندان آسیب‌دیده و استخوان‌های اطراف آن تهیه شود.
- توصیه‌های قبل از عمل، شامل استفاده از دهانشویه آنتی‌باکتریال، مصرف دارو برای کاهش التهاب و مصرف آنتی‌بیوتیک به شما گفته شود.
- بررسی سابقه پزشکی شما شامل بیماری‌های قبلی و کنونی شما و تهیه لیستی از داروهایی که مصرف میکنید، انجام شود.
روند اپیکواکتومی
در این‌جا روند این جراحی آمده است:
- قبل از انجام هر کاری، برای بی‌حس کردن دندان مورد نظر و قسمت‌های مجاور آن از بیحسی استفاده می‌شود.
- حین جراحی، دندانپزشک یا اندودنتیست لثه را برش زده و کنار می‌زند تا به ریشه دندان دسترسی پیدا کند. معمولاً تنها چند میلی‌متر از ریشه و بافت عفونی اطراف ریشه بریده می‌شود.
- بعد از این که نوک ریشه بریده شد، کانال ریشه دندان تمیز شده و برای جلوگیری از عفونت بیشتر با کمی پرکننده پر می‌شود. سپس ممکن است دندانپزشک یا اندودنتیست مجدداً تصاویری با اشعه ایکس بگیرد تا از سلامت دندان و فک شما و عدم وجود فضا برای عفونت جدید مطمئن شود.
- سپس بافت بخیه می‌شود؛ بنابراین لثه بهبود خواهد یافت و مثل قبل خواهد شد. استخوان فک نیز در اطراف پرشدگی انتهای ریشه دندان بهبود خواهد یافت. حین عمل درد و ناراحتی زیادی احساس نخواهید کرد.
معمولاً اپیکواکتومی 30 الی 90 دقیقه طول می‌کشد. موقعیت دندان و پیچیدگی ساختار ریشه می‌تواند زمان لازم برای انجام این جراحی را تحت تأثیر قرار دهد.
مراقبت‌های بعد از اپیکواکتومی و دوران نقاهت
ممکن است بعد از این‌که اثر بیحسی از بین برود کمی احساس درد و ناراحتی داشته باشید. البته این مورد به تدریج در طی چند روز برطرف می‌شود و باید بعد از 1 الی 2 روز بتوانید فعالیت‌های روزمره را انجام دهید.
ممکن است دندانپزشک برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند تا با عفونت موجود مقابله شده و از عفونت بعد از جراحی نیز پیشگیری شود. برای تسکین درد، داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن مناسب هستند. معمولاً بخیه‌ها را بعد از یک هفته می‌کشند. باید تا قبل از کشیدن بخیه‌ها، حین مسواک زدن و استفاده از نخ دندان مراقب باشید.
خطرات و مشکلات اپیکواکتومی
در موارد نادر ممکن است دچار عفونت یا آسیب عصبی شوید. با این حال، این عوارض نادر هستند و ممکن است بعد از بسیاری از درمان‌های دندانپزشکی رخ دهند و منحصر به اپیکواکتومی نیستند.
اپیکواکتومی در صورتی که نتواند علائم را درمان کند یا به خوبی بهبود یابد، با شکست مواجه شده است. این مورد نادر است، مخصوصاً اگر دندانپزشک یا اندودنتیست شما در انجام این عمل تخصص داشته باشد.
تحقیقی در سال 2011 نشان داد که دلیل اصلی شکست جراحی ریشه دندان فضای موجود در پرکننده است که در انتهای ریشه استفاده می‌شود. این مورد باعث می‌شود که باکتری وارد دندان شود.
قطع ریشه دندان
قطع ریشه دندان عملی است که برای دندان سالمی که چند ریشه دارد، معمولاً دندان‌های آسیاب، انجام می‌شود. هدف این درمان جلوگیری از کشیدن دندان با کمک قطع یکی از ریشه‌ها و مقاوم کردن دندان با تاج مصنوعی (روکش دندان) یا پرکننده است.
این درمان، جایگزینی مقرون به صرفه و نیازمند زمان کمتر برای ایمپلنت یا بریج است. قطع ریشه برای دندانی که سطح سالم، استخوان محکم و لثه سالم دارد مناسب است. دلایل رایج برای جراحی قطع ریشه دندان عبارتند از: شکستگی یا آسیب‌دیدگی دندان، تجمع باکتری در ریشه، تحلیل استخوان شدید ناشی از پریودنتیت (بیماری لثه) یا پوسیدگی عمیق دندان.
قبل از این عمل، درمان عصب‌کشی دندان انجام خواهد شد و سپس قطع ریشه با بیحسی موضعی انجام می‌شود. ریشه‌های آسیب‌دیده دندان بریده و خارج شده، محل مورد نظر کاملاً تمیز می‌شود و محل برش داده شده بخیه زده می‌شود. ابتدا از تاج مصنوعی یا پرکننده موقت استفاده می‌شود و بعد از بهبود، جایگزین دائمی قرار خواهد گرفت.
همی‌سکشن
در همی‌سکشن (Hemisection) نیمی از دندان طبیعی آسیب‌دیده، معمولاً دندان آسیاب، برداشته می‌شود. این درمان برای دندان‌های کوچک‌تر، به علت مقاومت کمتر، انجام نمی‌شود. حفظ دندان طبیعی بسیار برای متخصصین دندانپزشکی حائز اهمیت است و همی‌سکشن به این امر کمک می‌کند. این روش، نسبت به کشیدن دندان و جایگزین‌های لازم، عملی مقرون به صرفه و مطمئن است.
همی‌سکشن در مواردی از جمله: شکست عصب‌کشی دندان، شکستگی افقی یا تحلیل استخوان، آسیب‌دیدگی پالپ یا ترک ناشی از عفونت لثه توصیه می‌شود.
در این عمل، دندان به دو قسمت تقسیم شده و قسمت آسیب‌دیده جدا می‌شود و ناحیه تحت درمان به طور کامل تمیز می‌گردد. از تاج مصنوعی موقت استفاده می‌شود تا تاج دندان سفارشی ساخته شود و جایگزینی دائمی و مستحکم برای دندان باشد. همی‌سکشن با بیحسی موضعی انجام شده و معمولاً حدود 30 دقیقه زمان می‌برد.
سخن پایانی
حفظ دندان طبیعی با کمک جراحی‌های ریشه دندان، مانند اپیکواکتومی، مزایای بی‌شماری نسبت به کشیدن دندان دارد. حفظ دندان طبیعی سالم تا حد امکان، برای متخصصین دندانپزشکی ارجحیت دارد، زیرا کارکرد خوبی دارند و زیبا هستند. این جراحی‌های تخصصی کمک می‌کنند تا دندان طبیعی تا حد ممکن حفظ شده و نیازی به جایگزین‌های مصنوعی مانند ایمپلنت یا بریج وجود نداشته باشد. با حفظ دندان طبیعی، افراد می‌توانند سلامت دهان و دندان و ساختار استخوان را حفظ کرده و از مزایای لبخندی زیبا و با کارکرد مناسب لذت ببرند.
سؤالات متداول
برای جراحی ریشه دندان چه آمادگیهایی لازم است؟
بسته به نوع بیحسی، ممکن است تنها لازم باشد تا قبل از جراحی چیزی نخورید و از کسی کمک بخواهید که شما را به خانه بازگرداند. قبل از جراحی، هرگونه دارویی که مصرف میکنید را به دندانپزشک خود اطلاع دهید.
نکات مراقبتی بعد از جراحی ریشه دندان چیست؟
باید با مصرف مایعات، از کمآبی بدن جلوگیری کنید. به تمام وعدههای غذایی توجه داشته باشید. از مصرف پاپکورن، مغزها و دانهها و همچنین خوراکیهای چسبنده مانند: کارامل، تافی و آدامس تا بهبودی کامل و نصب جایگزین دائمی توسط دندانپزشک، خودداری کنید.
آیا جراحی ریشه دندان دردناک است؟
ناحیه‌ی مدنظر بی‌حس می‌شود و حین جراحی دردی احساس نخواهید کرد. اندودنتیست برای التهاب و ناراحتی دوران نقاهت جراحی، داروی مسکن تجویز خواهد کرد.
در چه صورتی نباید جراحی ریشه دندان را انجام داد؟
جراحی ریشه دندان برای افراد مبتلا به بیماری‌های خطرناک مانند: بیماری‌های قلبی، اختلالات انعقاد خون، دیابت کنترل نشده یا زنان باردار مناسب نیست. افرادی که نسبت به درمان‌های دندانپزشکی فوبیا یا استرس شدید دارند یا افرادی که بهداشت دهان و دندان خود را رعایت نمی‌کنند کاندیدهای مناسبی نیستند.
آیا جراحی ریشه دندان همان عصب‌کشی است؟
عصب‌کشی دندان با ایجاد سوراخی در داخل دندان برای بررسی پالپ، یعنی قسمتی که عصب‌ها وجود دارند و خارج کردن اعصاب و عفونت انجام می‌شود. جراحی ریشه با بریدن لثه و بررسی و درمان مستقیم ریشه انجام می‌شود.
چند وقت بعد از جراحی ریشه دندان می‌توانم مثل قبل غذا بخورم؟
بسته به نوع جراحی، باید تا 24 ساعت فقط مایعات بنوشید. روز بعد می‌توانید غذاهای نرم مصرف کنید. باید از مصرف خوراکیهای چسبناک، برشته و غذاهای سفت و تند خودداری کنید.
اگر ریشه دندان من در لثه باقی‌مانده باشد نیاز است تا جراحی ریشه انجام دهم؟
در صورت باقی ماندن تکه‌هایی از ریشه درون لثه بایستی جراحی انجام شود، اما ممکن است با توجه به شرایط، شما نیاز به مراجعه به جراح لثه داشته باشید.
