جراحی فک که با نام جراحی ارتوگناتیک نیز شناخته می‌شود، ناهنجاری‌های استخوانهای فک را اصلاح می‌کند و فک‌ها و دندانها را جابجا می‌کند تا کارکرد آن‌ها را بهبود بخشد. این اصلاحات ممکن است ظاهر صورت شما را نیز بهتر کنند. عمل جراحی فک در صورتی که مشکلاتی در فک داشته باشید که تنها با ارتودنسی برطرف نمی‌شوند، میتواند راهی برای اصلاح مشکلات باشد. در اکثر موارد، قبل از جراحی و در دوران نقاهت بعد از عمل تا زمانی که بهبودی و جابجایی کامل صورت گیرد، باید دندان‌هایتان ارتودنسی داشته باشند. متخصص ارتودنسی شما میتواند با جراح دهان و فک و صورت شما (جراح ماگزیلوفاسیال) همکاری کند و برنامه درمانی شما را مشخص کند. جراحی فک زمانی مناسب است انجام شود که رشد متوقف شده باشد، یعنی معمولاً در حدود 14 الی 16 سالگی در زنان و 17 الی 21 سالگی در مردان.
چه افرادی نیازمند جراحی فک (ارتوگناتیک) هستند؟
اگر مشکلی در بایت دارید یا فک‌های شما در وضعیت درست قرار ندارند، می‌توانید جراحی فک را انجام دهید. چون فک‌ها به تدریج رشد می‌کنند، گاهی اوقات سرعت رشد فک بالا و فک پایین با هم متفاوت است؛ این امر میتواند مشکلات متعددی ایجاد کند به طوری که جویدن، تکلم، سلامت دهان و دندان و زیبایی ظاهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در موارد دیگر، آسیب، وراثت و عوامل محیطی وضعیت فک را تغییر می‌دهند. در اینجا باید جراحی فک انجام شود. اگر هم دندانها و هم فک‌ها کج باشند، این عمل ضروری است؛ در غیر این صورت میتوان برای درمان نامرتبی دندانها از درمان‌های ارتودنسی استفاده کرد.
اگر هریک از علائم زیر را دارید باید جراحی ارتوگناتیک (جراحی اصلاح فک) انجام دهید:
- مشکل در جویدن، گاز گرفتن و بلعیدن
- مشکل در تکلم
- درد مزمن فک یا TMJ
- اپن بایت
- فک پایین جلو آمده
- فک بالای جلو آمده
- مشکلات تنفسی به خاطر شکل فک
انواع جراحی فک
جراحی فک بالا (استئوتومی ماگزیلار)
جراحی فک بالا، ممکن است برای اصلاح مشکلات زیر انجام شود:
- فک بالای عقب رفته یا جلو آمده
- کراس بایت
- نمایان بودن زیاد یا مخفی بودن زیاد دندانها
- اپن بایت
- رشد صورت کم در قسمت وسط صورت (هیپوپلازی میدفاسیال)
جراح شما استخوان بالای دندان‌هایتان را می‌برد تا کل فک بالا، از جمله سقف دهان و دندان‌های بالایی، بتواند به عنوان یک واحد جابجا شود. فک و دندان‌های بالایی جلو آورده می‌شوند تا با دندان‌های پایینی هماهنگ شوند. این کار را میتوان در کامپیوتر برنامه‌ریزی کرد تا مشخص شود که آیا درمان‌های دیگر، مانند ارتودنسی هم لازم است تا مشکلات باقی‌مانده برطرف شود یا خیر.
اپن بایت زمانی رخ می‌دهد که در بالای دندان‌های آسیاب، استخوان زیاد رشد کند و باعث شود که سطحی که باید صاف و مسطح باشد، زاویه‌دار شود. برای اصلاح این مشکل، جراح استخوان اضافه را می‌تراشد یا بر می‌دارد. بعد از اینکه فک اصلاح شد از پیچ و پلاک برای ثابت نگه داشتن استخوان در وضعیت جدیدش استفاده خواهد شد.
جراحی فک پایین (استئوتومی مندیبولار)
در استئوتومی مندیبولار مشکلات زیر اصلاح می‌شود:
- فک پایین عقب رفته
- فک پایین جلو آمده
جراح، برش‌هایی در پشت دندان‌های آسیاب ایجاد می‌کند و تا پایین فک امتداد می‌دهد تا قسمت جلوی فک بتواند به عنوان یک واحد مجزا حرکت کند. سپس میتوان فک را به وضعیت جدید، یعنی عقب یا جلو، جابجا کرد. پیچ و پلاک‌ها، استخوان فک را در طول دوران نقاهت، در وضعیت مناسب نگه می‌دارند.
جراحی چانه (جنیوپلاستی)
جراحی جنیوپلاستی (ژنیوپلاستی) میتواند چانه کوچک (تحلیل چانه) را اصلاح کند. چانه کوچک اغلب با عقب رفتگی شدید فک پایین همراه است. معمولاً جراحان می‌توانند طی یک عمل جراحی هم فک را جابجا کنند و هم چانه را بازسازی کنند. جراح قسمتی از استخوان چانه در جلو فک را می‌برد، آن را به جلو حرکت می‌دهد و آن را با استفاده از پیچ و پلاک در وضعیت جدید ثابت می‌کند.
آرتروپلاستی
آرتروپلاستی مفصل باز (جراحی کی‌هول)، عملی رایج برای اصلاح TMD است. آرتروسکوپ (دوربین کوچک) از طریق یک برش کوچک در جلوی گوش وارد می‌شود، سپس بافت اسکار اطراف مفصل برداشته می‌شود تا درد برطرف شود.
آرتروسنتز (آنالیز مایع مفصلی)
در آرتروسنتز، از مایعی استریل برای شستن مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) استفاده می‌شود و هرگونه ذرات باقی‌مانده در داخل مفصل شسته و خارج می‌شود.
تصمیم برای جراحی فک
پزشکان فقط در صورتی که شما تمایل داشته باشید جراحی فک را انجام خواهند داد. در کل، این درمان حدود 3 سال طول می‌کشد. دلیل آن این است که باید قبل از جراحی، تحت درمان ارتودنسی قرار بگیرید. معمولاً ارتودنسی 18-24 ماه (2 سال) قبل از جراحی فک انجام می‌شود.
چگونه برای جراحی فک آماده شوید؟
در اکثر موارد، متخصص ارتودنسی (ارتودنتیست) قبل از عمل دندان‌هایتان را ارتودنسی می‌کند. معمولاً ارتودنسی 12-18 ماه قبل از عمل انجام می‌شود تا دندانها صاف و مرتب شوند تا برای جراحی آماده شوید. ارتودنتیست و جراح دهان و ماگزیلوفاسیال شما باهم برنامه درمانی شما را آماده می‌کنند. اشعه ایکس، عکس و مدل‌های دندان‌هایتان بخشی از جراحی فک هستند. گاهی اوقات نحوه قرار گرفتن دندانها روی هم ممکن است باعث نیاز به تغییر شکل دندانها، قرار دادن تاج روی دندانها یا هر دوی این موارد باشد تا اصلاح فک کامل شود.
سی‌تی اسکن سه‌بعدی، شبیه‌سازی مجازی عمل جراحی و ابزار انکوریج موقتی ارتودنسی ممکن است برای کمک به جابجایی دندانها استفاده شوند و مدت زمان نیاز به ارتودنسی را کاهش دهند. گاهی اوقات، این آماده سازی‌ها نیاز به جراحی را کاملاً از بین خواهند برد.
در مواقعی دیگر، از شبیه‌سازی مجازی عمل جراحی (VSP) برای کمک به جراح در اصلاح و درست کردن وضعیت قسمت‌های مختلف فک در طی جراحی استفاده می‌شود تا بهترین نتایج حاصل شود.
نحوه انجام جراحی فک
جراحی را میتوان در داخل دهان انجام داد، در نتیجه هیچگونه اسکاری در چانه، فک و اطراف دهان ایجاد نمی‌شود. با این حال ممکن است گاهی اوقات لازم باشد تا برش‌های کوچکی در بیرون از دهان ایجاد شود. جراح شما برش‌هایی را در استخوانهای فک ایجاد می‌کند و آن‌ها را جابجا و اصلاح می‌کند. بعد از اینکه حرکت دادن فک انجام شد، از پلاک، پیچ، سیم و کش‌های ریزی برای تثبیت استخوان‌ها در جای جدیدشان استفاده خواهد شد. این پیچ‌ها که کوچک‌تر از براکت‌های مورد استفاده در ارتودنسی هستند، به مرور زمان با ساختار استخوان جوش می‌خورند. در برخی موارد ممکن است استخوان به فک اضافه شود. جراح استخوان را از ران، پا یا دنده برمی‌دارد و آن را با پیچ و پلاک، وصل و محکم می‌کند. در برخی موارد دیگر، ممکن است شکل استخوان تغییر داده شود تا متناسب‌تر شود. جراحی فک ممکن است برای فک بالا، فک پایین، چانه یا ترکیبی از این موارد انجام شود.
نقاهت
اکثر افراد یک شب در بیمارستان بستری می‌مانند و بعد از آن هم باید 2 الی 4 هفته به مدرسه یا سر کار نروند. چند روز بعد از جراحی، کمی تورم صورت طبیعی است که حداقل 2 تا 3 هفته بعد از عمل برطرف خواهد شد. سرعت بهبودی در افراد مختلف متفاوت خواهد بود. تغییر ظاهری صورت شما بعد از چندین ماه مشهود خواهد بود و این تغییرات به این بستگی دارد که جراحی برای ایجاد تغییرات جزئی انجام شده یا تغییرات زیاد.
مراقبت‌های بعد از جراحی فک
- بعد از جراحی ارتوگناتیک، بیمار باید غذاهای نرم بخورد و مایعات بنوشد. ممکن است کمی باز کردن دهان دشوار باشد؛ بنابراین فرد باید غذاهایی بخورد که بلعیدن آن‌ها راحت باشد، که عبارتند از اسموتی، سوپ و ماست. چند هفته بعد، فرد میتواند رژیم غذایی سابق خود را داشته باشد و فقط به خاطر اینکه استخوان در حال بهبود است، غذاهای سفت نباید بخورد.
باید بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید:
- دهانتان را 3-4 بار در روز و بعد از هر وعده‌ی غذایی با آب‌نمک گرم بشویید (1 قاشق چای‌خوری نمک در یک لیوان بزرگ آب گرم حل شود).
- مسواک زدن دندانها روز بعد از جراحی مجاز است؛ دندان‌های اطراف محل جراحی حساس هستند اما باید مسواک شوند. در صورت لزوم می‌توانید برای دسترسی به نواحی دور از دسترس از مسواک بچگانه استفاده کنید.
- اگر توصیه شده که بعد از جراحی از کش استفاده کنید، توصیه پزشکان این است که دوبار در روز تعویض شود.
همچنین باید استراحت کنید و از فعالیت‌های سنگین خودداری کرده و سیگار نکشید و داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید. بعد از 2 الی 3 هفته، بهتر است به ارتودنتیست مراجعه کنید تا روند بهبودی را بررسی کند.
خطرات جراحی فک چیست؟
هرگونه جراحی با خطراتی همراه است. تیم پزشکی‌تان با شما درباره خطرات عمل صحبت خواهد کرد. خطرات این نوع جراحی نادر هستند و برای همه افراد رخ نخواهند داد. (منبع)
بی‌حسی
مدت کوتاهی بعد از جراحی لب‌های شما بی‌حس هستند. معمولاً لب بالا سریعاً به حالت طبیعی باز می‌گردد. لب پایین ممکن است 6-9 ماه طول بکشد تا به حالت عادی باز گردد.
در برخی افراد حس لب هرگز به طور کامل باز نمی‌گردد، اما این مورد بسیار نادر است. چون حرکت و ظاهر لب مانند قبل خواهد بود، این مورد به ندرت باعث ایجاد مشکل خواهد شد.
عفونت
معمولاً پلاک‌های کوچک استفاده شده در جراحی برای اتصال دائمی هستند. گاهی اوقات (کمتر از 1 مورد از هر 10 مورد) باید پلاک‌ها را به خاطر عفونت خارج کرد. چون معمولاً استخوان کامل بهبود یافته است، با برداشتن پلاک‌ها فک ضعیف نخواهد شد.
جابجایی فک
در اکثر افراد بازگشت فک به وضعیت قبل رخ نمی‌دهد. با این حال در مواردی که فک زیاد جابجا شده (مانند افرادی که قبلاً فک یا کامشان را جراحی کرده‌اند) خطر بروز این مشکل بیشتر است.
اگر خطر بازگشت فک در شما زیاد است، باید دفعات بیشتری به جراح و ارتودنتیست مراجعه کنید. ممکن است کش‌های بیشتر یا وسایل (ابزار) دیگری لازم باشد. در موارد بسیار نادر ممکن است جراحی مجدد لازم باشد. شما می‌توانید انتخاب کنید که می‌خواهید مجدداً عمل شوید یا خیر.
تغییر در تکلم
احتمال دارد که بعد از جراحی صحبت کردن شما حالت تو دماغی پیدا کند یا حین صحبت کردن از بینی شما هوا خارج شود. حالت تو دماغی، به حالتی گفته می‌شود که هنگام صحبت کردن خیلی هوای زیاد یا خیلی هوای کم داخل بینی شما وجود دارد. قبل از عمل گفتار و تکلم شما بررسی می‌شود تا مشخص شود که در خطر تغییر در تکلم هستید یا خیر. هرگونه تغییری ممکن است موقت باشد و به تدریج بهبود یابد. با این حال ممکن است دائمی بوده و لازم باشد تا جراحی شوید.
هزینه جراحی فک چقدر است؟
هزینه جراحی فک به مشکلی که باید اصلاح شود و پیچیدگی درمان بستگی دارد؛ اما به خاطر طولانی بودن آن و نیاز به چندین متخصص، ممکن است گران باشد.
سؤالات متداول
آیا میتوان به جای جراحی از ارتودنسی استفاده کرد؟
همیشه نمی‌توان مشکلات دندانها و بایت را با ارتودنسی اصلاح کرد. دلیل این امر این است که ممکن است استخوانهای صورت و فک نسبت به هم متناسب نباشند. مثلاً ممکن است فک بالای شما کوچک و فک پایین شما بزرگ‌تر باشد. ارتودنسی میتواند باعث جابجایی دندانها شود، اما نمیتواند به اندازهی جراحی فک باعث جابجایی فک شود.
جراحی فک چقدر درد دارد؟
جراحی فک معمولاً دردناک نیست. این تصور غلط باعث می‌شود که کل این جراحی عملی تهاجمی به نظر برسد و هزاران تصویر موجود از کبودی‌ها و تورم‌های بعد از جراحی ارتوگناتیک نیز شواهدی برای این ادعا هستند؛ در نتیجه باور آن سخت است که بیماران به طور خیلی کم درد داشته‌اند.
درصد موفقیت جراحی فک چقدر است؟
درصد رضایت بیماران از 81% در طول 6 ماه بعد از عمل به 92% بعد از گذشت بیش از 6 ماه از جراحی می‌رسد. (منبع)
بعد از جراحی فک چگونه باید خوابید؟
در زمان خوابیدن در هفته‌ی اول بعد از جراحی 2 عدد بالشت زیر سرتان بگذارید تا سرتان بالا باشد یا روی صندلی با تکیه‌ی راحت بخوابید.
آیا جراحی فک اسکاری باقی می‌گذارد؟
جراحی در داخل دهان انجام می‌شود و بنابراین اسکار واضحی روی صورت وجود نخواهد داشت.
بعد از جراحی فک از چه مواردی باید اجتناب کنم؟
توصیه‌ی ما این است که 6-8 هفته بعد از عمل غذاهای سفت، مانند: نان تست، نان برشته، گوشت سفت، سبزیجات خام، میوه‌های سفت، تافی یا آبنبات نخورید. این امر برای این است که استخوانهای فک به خوبی جوش بخورند.
بعد از جراحی فک چگونه باید غذا خورد؟
در ابتدا ممکن است لازم باشد تا از یک سرنگ کوچک، قاشق کوچک یا نی برای غذا خوردن و نوشیدن مایعات استفاده کنید؛ دلیل آن تورم صورت است. باید مایعات مغذی، مانند: سوپ، شیر و اسموتی بنوشید. ممکن است فک شما با کمک کش تثبیت شده باشد.
آیا استخوان بعد از جراحی فک رشد می‌کند؟
استخوانهای شما به هم جوش خواهند خورد و ابتدا با کمک پیچ و پلاک به هم وصل خواهند شد. بعد از حدود 6 هفته باید همه چیز عادی شده باشد. بعد از 3 ماه استخوانهای شما به طور کامل بهبود می‌یابند.
