برفک دهان در اثر نوعی عفونت قارچی در دهان ایجاد میشود. این عارضه با نام‌های کاندیدیازیس دهانی، کاندیدیاز دهانی حلقی نیز شناخته میشود.
برفک دهان بیشتر اوقات در نوزادان و کودکان نوپا رخ می‌دهد. این عارضه باعث ایجاد ضایعات یا لکه‌های سفید یا زرد رنگ در داخل لپ، زبان، لثه‌ها، لب‌ها و سقف دهان میشود. این لکهها با درمان مناسب از بین می‌روند.
این عفونت معمولاً خفیف است و به ندرت به مشکلات جدی منجر میشود و معمولاً به سادگی درمان میشود. اما در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است این عفونت به سایر نقاط بدن هم سرایت کند و عوارض جدی‌تری را ایجاد کند.
علائم برفک دهان
برفک دهان در نوزادان به صورت یک پوشش سفید روی زبان ظاهر میشود که شبیه پنیر دلمه شده است. این پوشش سفید با تمیز کردن دهان از بین نمی‌رود. اگر لایه سفید رنگ از روی زبان تراشیده شود؛ جای آن قرمز میشود.
برفک دهان در بزرگسالان، معمولاً به صورت یک پوشش ضخیم با رنگ سفید یا کرم، بر روی غشاء مخاطی دهان دیده میشود. همچنین ممکن است داخل دهان متورم و قرمز شود و برجستگی‌هایی در آن ایجاد شود.
ممکن است لکه‌های سفید به هم بپیوندند و لکهای بزرگتر را ایجاد کنند که در این صورت به آن پلاک گفته میشود. این پلاک‌ها ممکن است در رنگ‌های خاکستری یا زرد دیده شوند.
اگر فرد این لکه‌های سفید را بخراشد، ممکن است دچار خونریزی شود.
در برخی موارد نیز، مخاط دهان قرمز و دردناک میشود، اما لکه سفیدی تشکیل نمی‌شود.
سایر علائم برفک دهان عبارتند از:
- ترک خوردن اطراف دهان
- طعم ناخوشایند در دهان
- احساس درد در لثه یا زبان
- مشکل در خوردن و آشامیدن
علل برفک دهان
برفک دهان و سایر عفونت‌های مخمری ناشی از رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس (C. albicans) هستند.
به طور معمول مقداری قارچ کاندیدا آلبیکنس در دهان وجود دارد و مشکلی ایجاد نمی‌کند. اگر سیستم ایمنی بدن به درستی کار کند، باکتری‌های مفید بدن، مقدار قارچ کاندیدا آلبیکنس را تحت کنترل قرار می‌دهند.
اگر سیستم ایمنی بدن ضعیف شود یا تعادل میکروارگانسیم‌ها در بدن به هم بخورد، قارچ‌ها می‌توانند بیش از حد معمول رشد کنند.
ممکن است مصرف برخی داروها، مثل آنتی‌بیوتیک‌ها، باعث کاهش تعداد میکروارگانسیم‌های مفید بدن شوند؛ در این صورت قارچ کاندیدا آلبیکنس بیش از حد رشد کرده و باعث برفک دهان میشود.
روش‌های درمانی بیماری سرطان، مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی هم ممکن است به سلول‌های سالم آسیب بزنند. این امر فرد را مستعد ابتلا به برفک دهان و سایر عفونت‌ها می‌کند.
شرایطی که سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند، مانند سرطان خون و اچ‌آی‌وی (HIV) نیز خطر ابتلا به برفک دهان را افزایش می‌دهد. برفک دهان یک عفونت شایع در افراد مبتلا به HIV است.
دیابت نیز می تواند در ایجاد برفک دهان نقش داشته باشد. دیابت درمان نشده، سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و باعث افزایش قند خون میشود. در این صورت شرایط برای رشد کاندیدا آلبیکنس مساعد میشود.
انواع برفک دهان
تحقیقات انجام شده در سال 2015 نشان می‌دهند که متخصصان و پزشکان برفک دهان را بر اساس شکل ظاهری به سه گروه تقسیم می‌کنند، اما این بیماری ممکن است گاهی در بین دو دسته قرار بگیرد. این سه گروه عبارتند از:
غشای کاذب (Pseudomembranous)
در این دسته پلاک‌های سفید تا زرد مایل به سفید روی زبان ایجاد می‌شوند که ظاهری شبیه به پنیر دلمه شده دارد.
اریتماتوز یا آتروفیک
در این حالت به جای پلاک سفید، لکه‌های قرمز در دهان دیده می‌شوند.
هایپرپلاستیک
در حالت یک پلاک سفید و ضخیم روی زبان تشکیل میشود که به سادگی از بین نمی‌رود، به همین دلیل به آن “کاندیدیازیس پلاک مانند” یا “کاندیدیاز ندولار” نیز می‌گویند. این حالت کمتر شایع است و معمولاً در بیماران مبتلا به HIV دیده میشود.
برفک دهان در نوزادان
نوزادان و مادران شیرده ممکن است به برفک دهان مبتلا شوند، در این صورت علاوه بر ضایعات سفید رنگ مشخص، نوزادان ممکن است در تغذیه مشکل داشته باشند یا کج خلق و تحریک پذیر باشند. عفونت می‌تواند در دوران شیردهی از نوزاد به مادر منتقل شود. همچنین عفونت ممکن است از سینه مادر به نوزاد منتقل شود.
زنانی که سینه‌هایشان به کاندیدا آلوده است ممکن است این علائم و نشانه‌ها را تجربه کنند:
- قرمز شدن نوک سینه‌ها، حساسیت سینه، ترک خوردن یا خارش غیر معمولی نوک سینه
- براق یا پوسته پوسته شدن ناحیه تیره رنگ نوک سینه یا (آرئولا)
- درد غیر معمول در حین شیردهی یا درد در نوک پستان در فواصل بین شیردهی
- درد شدید در ناحیه سینه
برفک دهان در بزرگسالان و افراد مسن
برفک دهان در بزرگسالان معمولاً به دلیل تضعیف سیستم ایمنی ایجاد میشود، همچنین ممکن است افراد سالمندی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند نیز به برفک دهان مبتلا شوند. بزرگسالانی که سیگار می‌کشند در معرض ابتلا به برفک دهان قرار دارند.
چه زمانی باید به پزشک برای درمان برفک دهان مراجعه کرد؟
در اکثر موارد برفک دهان یک مشکل جدی نیست. اما اگر سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد، ممکن است عفونت گسترش یافته و به یک عفونت سیستمیک تبدیل شود.
اگر نقص سیستم ایمنی دارید، با مشاهده علائم برفک دهان سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
عارضه‌های دیگری هم وجود دارند که تقریباً مشابه برفک دهان هستند، مانند لکوپلاکی مودار دهان و لیکن پلان. بنابراین بهتر است برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.
نوزادانی که به برفک دهان مبتلا هستند ممکن است در حین شیرخوردن، عفونت را به سینه مادر خود منتقل کنند. اگر در دوران شیردهی به سر می‌برید و در اطراف نوک سینه خود احساس درد همراه با قرمزی دارید؛ به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص برفک دهان
پزشک در ابتدا علائم فیزیکی داخل دهان را بررسی می‌کند و سپس درباره سایر علائم از شما سؤال می‌پرسد.
همچنین ممکن است پزشک از داخل دهان شما به وسیله یک سواپ پنبه‌ای نمونه برداری کند و برای تشخیص به آزمایشگاه بفرستد. با این روش میتوان وجود عفونت قارچی کاندیدا را تائید کرد. البته حتی در صورت عدم وجود عفونت هم، همواره مقداری قارچ در دهان وجود دارد. پس پزشک باید نتایج آزمایش را با علائم شما مقایسه کند و بعد تشخیص دهد.
درمان برفک دهان
روش‌های درمان خانگی و درمان پزشکی متنوعی برای درمان برفک دهان وجود دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره میشود.
درمان پزشکی برفک دهان
پزشکان معمولاً برای درمان این عارضه، داروهای ضد قارچ مانند نیستاتین یا میکونازول را به شکل‌‌های قطره، ژل یا قرص‌های ژله‌ای تجویز می‌کنید.
البته، پزشک ممکن است یک سوسپانسیون خوراکی موضعی نیز تجویز کند. برای این روش درمانی، فرد باید دهان خود را به مدت چند دقیقه با سوسپانسیون بشوید و سپس محلول را ببلعد یا بیرون بریزد (بسته به دستور‌العمل).
با توجه به مقاله منتشر شده در سال 2021 یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی بر اساس شدت بیماری گزینه‌های درمانی زیر را تجویز می‌کند:
- برفک دهان خفیف: در این صورت پزشک ۱۰ میلی گرم کلوتریمازول مکیدنی را پنج بار در روز تجویز می‌کند. کلوتریمازول مکیدنی، قرصی است که به راحتی در دهان حل میشود. گزینه درمانی دیگر شامل ۵ میلی لیتر سوسپانسیون خوراکی نیستاتین چهار بار در روز است.
- برفک دهان متوسط تا شدید: در این صورت پزشک فلوکونازول ۲۰۰ میلی گرم را یک بار در روز و بعد فلوکونازول ۱۰۰ میلی گرم را یک بار در روز به مدت ۷ تا ۱۴ روز تجویز می‌کند. این داروها به صورت خوراکی مصرف می‌شوند.
- برفک دهان که به درمان پاسخ نمی‌دهد: روش‌های درمانی عبارتند از:
- ۲۰۰ میلی گرم محلول خوراکی ایتراکونازول یک بار در روز به مدت ۲۸ روز
- سوسپانسیون ۴۰۰ میلی گرم پوزاکونازاول دو بار در روز به مدت ۳ روز و سپس ۴۰۰ میلی گرم یک بار در روز به مدت ۲۸ روز
- ۲۰۰ میلی گرم وریکونازول دو بار در روز به مدت ۲۸ روز
برای افرادی که سرطان پیشرفته نیز دارند، پزشک ممکن است ۱۵۰ میلی گرم فلوکونازول را به صورت تک دوز تجویز کند.
این داروها فقط باید با تجویز پزشک مصرف شوند.
درمان برفک دهان در نوزادان
- برای درمان نوزاد خود می‌توانید از یک داروی ضد قارچ استفاده کنید و نیز یک کرم ضد قارچ مانند تربینافین (Lamisil) یا کلوتریمازول (Lotrimin) را روی سینه‌های خود بمالید. قبل از شیر دادن به نوزاد، کرم را از روی سینه‌های خود پاک کنید تا از ورود کرم به دهان او جلوگیری شود.
- پستانک‌ها، اسباب بازی‌ها، نوک سینه‌های خود و هر چیزی که ممکن است با دهان نوزاد تماس پیدا کند را استریل کنید. اگر از پمپ سینه استفاده می‌کنید، تمام قطعات آن را نیز استریل کنید.
- نوک سینه‌های خود را در فواصل بین شیردهی تمیز و خشک نگه دارید. اگر از پدهای پرستاری استفاده می‌کنید، از آنهایی که دارای آستر پلاستیکی هستند، اجتناب کنید، زیرا ممکن است رطوبت را به دام بیندازند و شرایط مساعدی را برای رشد قارچ ایجاد کنند.
درمان‌های خانگی برای برفک دهان
در کنار درمان پزشکی، موارد زیر می‌توانند به کاهش خطر بدتر شدن وضعیت کمک کنند:
- شستشوی دهان با آب نمک
- برای جلوگیری از خراشیدن ضایعات، از مسواک نرم استفاده کنید.
- تا زمانی که عفونت ریشه کن میشود، هر روز از یک مسواک جدید استفاده کنید.
- خوردن ماست بدون شیرین کنند برای بازگردانی باکتری‌های مفید
- اجتناب از استفاده از دهانشویه یا اسپری دهانی
عوارض برفک دهان
برفک دهان به ندرت مشکلی برای کودکان و بزرگسالان سالم ایجاد می‌کند.
برفک دهان ممکن است برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، مانند بیماران سرطانی یا ایدز (HIV/AIDS)، خطرناک‌تر باشد. برفک دهان درمان نشده می‌تواند منجر به عفونت‌های سیستمیک جدی کاندیدا شود. گسترش بیشتر عفونت در بدن می‌تواند خون، قلب، مغز، چشم‌ها، استخوان‌ها و سایر قسمت‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد. عفونت ممکن است در موارد نادر به لایه‌های عمیق‌تر بافت نفوذ کند و به سیستم گردش خون برسد و باعث مسمومیت خونی خطرناک (سپسیس) شود. این وضعیت می‌تواند بسیار جدی باشد.
در صورت ضعف سیستم ایمنی، برفک دهان ممکن است به مری یا سایر قسمت‌های بدن نیز سرایت کند.
آیا برفک دهان مسری است؟
در صورت ابتلا به برفک دهان، ممکن است در هنگام بوسیدن افراد، قارچی که عامل این بیماری بوده به سایرین منتقل شود. در این صورت ممکن است فرد دچار برفک دهان شود.
قارچی که باعث برفک دهان میشود باعث عفونت‌های مخمری در سایر قسمت‌های بدن نیز میشود. این امکان وجود دارد که قارچ از دهان شما به قسمت دیگری از بدن سایر افراد منتقل شود.
اگر به برفک دهان، عفونت مخمری واژن یا عفونت قارچی آلت تناسلی مبتلا هستید، ممکن است قارچ را از طریق رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا رابطه جنسی دهانی به شریک خود منتقل کنید.
زمانی که کاندیدا آلبیکنس (قارچ کاندیدا آلبیکنس) از فردی به فرد دیگر منتقل شود، لزوماً باعث ایجاد برفک دهان یا سایر عفونت‌های قارچی نمی‌شود.
همچنین، به دلیل اینکه کاندیدا آلبیکنس در محیط به فراوانی وجود دارد، ابتلا به عفونت قارچی به این معنی نیست که شما لزوماً این بیماری را از شخص دیگری گرفته‌اید.
پیشگیری از برفک دهان
این اقدامات ممکن است به کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های کاندیدا کمک کنند:
- دهان خود را به خوبی بشویید. در صورت نیاز به استفاده از اسپری استنشاقی کورتیکواستروئید، حتماً پس از مصرف دارو، دهان خود را با آب بشویید یا دندان‌های خود را مسواک بزنید.
- حداقل دو بار در روز دندان‌های خود را مسواک بزنید و روزانه از نخ دندان استفاده کنید و طبق دستور دندانپزشک عمل کنید.
- دندان مصنوعی خود را تمیز کنید. شب‌ها پروتز‌های دندانی مصنوعی خود را از دهان خارج کنید. از مناسب بودن پروتز‌ها اطمینان حاصل کنید. پروتز نباید به گونه‌ای باشد که لثه را تحریک کند. دندان‌های مصنوعی خود را هر روز تمیز کنید. از دندانپزشک تقاضا کنید که بهترین روش تمیز کردن پروتز‌های دندانی را به شما آموزش دهد.
- به طور منظم به دندانپزشک خود مراجعه کنید، به خصوص اگر دیابت دارید یا از دندان مصنوعی استفاده می‌کنید. از دندانپزشک خود بپرسید که چند وقت یکبار نیاز به معاینه دارید.
- رژیم غذایی مناسبی داشته باشید. مصرف غذاهایی که حاوی قند هستند را محدود کنید. مواد قندی می‌توانند شرایط را برای رشد قارچ کاندیدا مساعد کنند.
- اگر دیابت دارید، قند خون خود را به خوبی کنترل کنید. در صورت کنترل قند خون، مقدار قند موجود در بزاق کاهش می‌یابد و از رشد قارچ کاندیدا جلوگیری میشود.
- در اسرع وقت عفونت قارچی واژینال را درمان کنید.
- خشکی دهان را درمان کنید. می‌توانید با پزشک خود درباره راه‌های جلوگیری و درمان خشکی دهان مشورت کنید.
سؤالات متداول
آیا برفک دهان دردناک است؟
برفک دهان در برخی از افراد ممکن است دردناک باشد. اگر لکهها برجسته شوند، فرد ممکن است درد و سوزش را نیز احساس کند. در بعضی از شرایط هم ممکن است هیچ لکهای در دهان ایجاد نشود و فقط فرد یک درد کلی را در دهان خود احساس کند.
در صورت خراشیدن لکهها ممکن است فرد دچار خونریزی شود و درد خفیفی را احساس کند.
آیا برفک دهان می‌تواند احساسی ناخوشایند برای فرد ایجاد کند؟
برفک دهان ممکن است باعث از دست دادن چشایی شود و یا احساسی مثل قرار دادن پنبه در دهان را برای فرد ایجاد کند. معمولاً داروهای ضد قارچ می‌توانند برفک دهان را درمان کنند. گاهی اوقات برفک درمان نشده ممکن است به عفونت جدی تری تبدیل شود، به خصوص در افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند. میتوان با روش‌های ساده از برفک دهان جلوگیری کرد.
برفک دهان در صورت عدم درمان تا چه مدت باقی میماند؟
برفک دهان در صوت درمان، حدوداً در عرض دو هفته از بین میرود. برفک دهان در صورت عدم درمان ممکن است تا هشت هفته یا بیشتر نیز باقی بماند. سعی کنید علائم خود را کنترل کنید و اگر احساس کردید که عفونت به مری نیز منتقل شده، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا از ایجاد عفونت‌های جدی تر پیشگیری شود.
در صورت ابتلا به برفک دهان از چه خوراکیهایی میتوان استفاده کرد؟
مرغ بدون چربی، ماهی و گوشت. سبزیجات بدون نشاستهای مانند مارچوبه، کلم بروکلی، جوانه لوبیا، هویج، گل کلم، خیار، بادمجان، قارچ، سبزیجات سالاد، گوجه فرنگی و کدو سبز. چربی‌های سالم مانند آووکادو، تخم مرغ، آجیل و روغن زیتون فوق بکر. غذاهای تخمیر شده مانند ماست و کلم ترش.
چه غذاهایی برفک دهان را بدتر می‌کند؟
میوه‌های خشک و آب میوه‌ها. اگرچه میوه‌ها می‌توانند بخشی از یک رژیم غذایی ضد التهابی و غنی از آنتی اکسیدان باشند، اما قند زیادی دارند و رشد قارچ کاندیدا را تشدید می‌کنند. میوه‌های خشک و آب میوه‌ها می‌توانند عامل اصلی رشد بیش از حد مخمر باشند، به خصوص اگر به عنوان میان وعده مصرف شوند. اگرچه میوه‌ها خوراکی‌های سالمی هستند، اما برای برفک دهان مضراند.
آیا باید برفک دهان را بخراشیم؟
برفک دهان با این کار از بین نمی‌رود. خراشیدن لکه‌های سفید ناشی از برفک دهان فقط به قرمز و ملتهب شدن ناحیه منجر میشود. بسته به شدت عفونت، خراشیدن برفک ممکن است به خونریزی هم منجر شود.
چه عارضه‌های دیگری ممکن است همراه با برفک دهان ظاهر شوند؟
تعدادی عارضه‌ی دیگر نیز وجود دارند که ممکن است همراه با برفک دهان ظاهر شوند. گاهی اوقات، این ضایعات در اثر انواع دیگری از باکتری‌ها که در محیط وجود دارند، ایجاد می‌شوند. این موارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- استوماتیت دندان مصنوعی
- کیلیت زاویه‌ای
- گلوسیت رومبوئید مدیان
- اریتم خطی لثه
- آفت دهان
- لوکوپلاکیا
