به لکههای سفیدی که در اثر عوامل محرک یا عامل تهاجمی بروی لثه و همچنین سایر نقاط دهان ایجاد میشوند، اصطلاحا لوکوپلاکیا گفته میشود.
لثههای سالم باید در حالت عادی صورتی کم رنگ باشند. هر تغییری بجز این در رنگ و ظاهر لثهها، به معنای وجود آسیب یا بیماری در لثه و محیط دهان است. از اینرو، اگر با چنین علائمی اعم از تغییر رنگ ناگهانی لثه مواجه شدید، توصیه میشود که به دندانپزشک مراجعه کنید تا شرایط را بررسی کرده و درمان مناسب را اعمال کند. لوکوپلاکیا یکی از انواع بیماریهای دهانی و جزو شایعترین دلایل ایجاد لکههای سفید بروی لثه است. از اینرو، در این مقاله علاوه بر روشهای درمانی، به بررسی علل بروز و روشهای پیشگیری از لوکوپلاکیا نیز میپردازیم.
لوکوپلاکیا چیست؟
لوکوپلاکیا نوعی بیماری دهانی بوده که تشخیص آن بدلیل نشانههایی که ایجاد میکند، کاملا واضح بوده و منجر به ایجاد لکههای سفید بروی لثه یا سایر نقاط دهان میشود که این لکههای سفید را نمیتوان پاک کرد. لیکن پلان دهانی نوعی عفونت قارچی مزمن بوده و باعث ایجاد قطعات توری شکل سفیدی بروی زبان، ناحیه داخلی گونه و سایر نقاط دهان میشود. زمانی که لثه و دهان بیمار این نشانهها و علائم را داشته باشد، تشخیص ابتلای فرد به بیماری لوکوپلاکیا مثبت خواهد بود. بیماری لوکوپلاکیا جزو مشکلات بدخیم در نظر گرفته میشود چرا که این بیماری به مرور زمان مستعد تبدیل شدن به سرطان دهان میباشد.
انوع لوکوپلاکیا یا لکههای سفید روی دندان
لوکوپلاکیا به دو نوع اصلی لوکوپلاکیای همگن (هموژن) و لوکوپلاکیای غیر همگن (غیر هموژن) تقسیم میشود.
لوکوپلاکیای همگن موجب ایجاد پلاکهایی مسطح و سفید رنگی شده و احتمال تبدیل شدن به سرطان در این نوع کمتر است.
لوکوپلاکیای غیر همگن، باعث ایجاد لکههای قرمز و سفید غیر مسطح یا به عبارتی برجسته میشود و مستعد سرطانی شدن است.
نوع نادر دیگری از این بیماری که عمدتا در زنان مسن شایعتر است، لوکوپلاکیای پرولیفراتیو وروکوس نام داشته و معمولا بقدری گسترده است که میتواند بخشهای مختلف دهانی را درگیر کند. این نوع از بیماری لوکوپلاکیا بیشترین احتمال را در تبدیل شدن به سرطان دارد.
نشانههای لوکوپلاکیا
در پی این بیماری، معمولا لکههای سفیدی روی زبان (در لوکوپلاکیای مویی دهان در هر دو طرف زبان ایجاد میشوند) و روی ناحیه داخلی گونهها در محیط دهان ایجاد میشود. عمدتا علائم لوکوپلاکیا شامل موارد زیر میشوند:
- لکههایی که غالبا سفید یا خاکستری رنگ هستند.
- شکل ناهموار یا غیر مسطحی دارند.
- پرزدار یا ریش ریش هستند (لوکوپلاکیای مویی دهان)
- کمی برجسته بوده و سطح سختی دارند.
- با تراشیدن نیز قابل از بین بردن نیستند.
- در تماس قرار گیری این لکههای دهانی با مواد غذایی تند یا اسیدی، دردناک خواهد بود.
علت ایجاد لکههای سفید روی لثه یا لوکوپلاکیا
لوکوپلاکیا غشاهای مخاطی دهان را تحت تأثیر قرار میدهد. علت دقیق این عارضه مشخص نیست اما موارد زیر میتوانند جزو تحریکاتی باشند که باعث ایجاد آن میشوند:
- زبر بودن یا خراشنده بودن دندانها
- سطوح ناهموار روی پروتز دندانهای مصنوعی مانند پرکردگی یا تاج دندان مصنوعی
- استعمال دخانیات یا سایر محصولات تنباکو، بویژه پیپ
- نگه داشتن طولانی مدت تنباکو یا توتون جویدنی در دهان
- نوشیدن زیاد مشروبات الکلی
- عادت گاز گرفتن ناحیه داخلی گونه یا لبها
- جویدن آجیل آرکا (که به آجیل فوفل نیز معروف است)
لوکوپلاکیا عمدتا در افراد مسن شایعتر است.
نوعی از لوکوپلاکیا به نام لوکوپلاکیای مویی دهان (OHL) وجود دارد که ناشی از ویروس اپشتین بار (EBV) بوده و عمدتا در افراد مبتلا به اچ آی وی/ ایدز دیده میشود. حتی میتوان این عارضه را جزو علائم اولیه عفونت ناشی از ویروس اچ آی وی در نظر گرفت.
تشخیص لوکوپلاکیا
دندانپزشک یا متخصص پزشکی تشخیص این عارضه را با معاینه دهان شروع میکند تا بتواند هر علت احتمالی دیگر را رد کند. دندانپزشک از طریق معاینه میتواند علائم اولیه سرطان را که شامل موارد زیر است، رد کند:
- نمونه برداری از بافت: تکه کوچکی از بافت یا ضایعه برداشته میشود و برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده میشود.
- تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی نمونه: پاتولوژیست در آزمایشگاه نمونه را ارزیابی کرده و نمونه بافتی را از نظر غیر طبیعی بودن (بدخیم بودن) بررسی میکند.
- بیوپسی اکسیزیونال: دندانپزشک کل توده یا ناحیهای از بافت که مشکوک به نظر میرسد را برمیدارد یا شما را به متخصص جراحی دهان ارجاع میدهد.
درمان لکه های سفید روی لثه یا لکوپلاکیا
هدف از درمان لوکوپلاکیا رفع عوارض و همچنین منبع یا عامل تحریک کننده آن است که موجب برطرف شدن ضایعات نیز میشود. اگر سیگاری هستید باید سیگار را ترک کنید. میتوان برای برداشتن ضایعات از جراحی یا لیزر نیز استفاده کرد. در برخی موارد باید از این ضایعات بطور دورهای نمونه برداری شود تا احتمال سرطانی بودن بررسی شود. گزینههای درمانی در هر بیمار میتواند متفاوت باشد و درمان متناسب با شرایط و نیاز بیمار انجام میگیرد.
درمان دارویی
در صورت صلاحدید دندانپزشک شما برای استفاده از داروهای سیستمیک، ممکن است داروی ضد ویروسی مانند Valtrex یا Famvir تجویز کند. اما اگر دندانپزشک شما داروی موضعی را ترجیح دهد، ممکن است داروی پودوفیلوم رزین (موضعی) یا رتینوئیک اسید را تجویز کند. هر دوی این موارد به صورت موضعی و چسب بروی ناحیه اعمال میشوند اما همانند داروهای سیستمیک، اگر داروهای موضعی نیز بطور مرتب و مداوم مصرف نشوند ممکن است ضایعات دهانی مجددا برگردند.
شواهد نشان میدهند که درمان فوتودینامیک، بتاکاروتن از کاروتنوئیدها و لیکوپن و رتینوئیک اسید که جزو داروهای سیستمیک است میتوانند در تسریع روند رفع ضایعات نقش موثری داشته باشند. مصرف رتینوئیک اسید میتواند احتمال بازگشت لوکوپلاکیا را کاهش دهد. منبع
درمان لوکوپلاکیا با جراحی
رفع ضایعات ناشی از لوکوپلاکیا با جراحی نیز امکان پذیر است. با این حال، حتی با جراحی نیز 10 الی 20 درصد احتمال بازگشت ضایعات و 3 الی 12 درصد احتمال ابتلا به سرطان در نواحی تحت درمان وجود دارد.
تکنیکهای جراحی مورد استفاده برای درمان لوکوپلاکیا عبارتند از:
- رفع ضایعات با لیزر
- فتودینامیک درمانی (تزریق داروهای ضد سرطان حساس به نور)
- کرایوتراپی یا سرما درمانی (استفاده از سرمای منجمد کننده برای از بین بردن ضایعات)
- الکتروکوتریزاسیون (گرم کردن بافت با برق برای برداشتن ضایعات)
چقدر زمان میبرد تا لوکوپلاکیا درمان شود؟
لولکوپلاکیا معمولا بی خطر بوده و لکههای دهانی ناشی از آن نیز در عرض چند هفته یا چند ماه پس از رفع عوامل محرک آنها، برطرف میشوند. در برخی موارد ممکن است این لکهها نشانه اولیه ابتلا به سرطان دهان باشند. در ۱ الی ۹ درصد از افراد مبتلا، لوکوپلاکیا به سرطان بدخیم دهانی منجر میشود که این مورد نیز عمدتا در زنان مسن و افراد سیگاری دیده میشود.
پیشگیری از بروز لوکوپلاکیا
چندین نکته که رعایت آنها میتواند احتمال بروز لوکوپلاکیا را کاهش دهد:
- خودداری از مصرف سیگار و تنباکو: اجتناب از سیگار کشیدن یا مصرف تنباکوهای جویدنی میتواند سلامت دهان و دندان شما را ارتقا ببخشد. حتی پزشک نیز میتواند با ارائه برنامه ترک سیگار و محصولاتی که موثر هستند، به شما در ترک سیگار کمک کند. اگر سیگار میکشید یا از هرگونه محصولات بدون دود تنباکو استفاده میکنید، باید بطور منظم برای معاینه به دندانپزشک مراجعه کنید تا از بروز ناگهانی این عارضه جلوگیری کنید.
- خودداری از مصرف مشروبات الکلی: اگر شما هم زیاد الکل مصرف میکنید باید در پی محدود و کمتر کردن مصرف آن باشید. مصرف مشروبات الکلی میتواند احتمال بروز لوکوپلاکیا و سرطانهای دهان را افزایش دهد.
- تغذیه بهتر: سعی کنید میوه و سبزیجات تازه را بیشتر مصرف کنید چرا که این مواد حاوی آنتی اکسیدان طبیعی بوده که میتواند مولکولهای مضر را پیش از آسیب زدن به بافت بدن از بین ببرند. از اینرو، مصرف این مواد میتواند برای کاهش خطر ابتلا به لوکوپلاکیا نیز موثر باشد.
سخن آخر
اگر تصور میکنید که علائمی از بیماری لوکوپلاکیا دارید، باید در اسرع وقت به دندانپزشک یا پزشک خود مراجعه کنید. حتی ممکن است به منظور تشخیص یا درمان این عارضه شما به متخصص جراحی دهان (یا متخصص گوش و حلق و بینی) ارجاع داده شوید. حتی پس از حذف کامل لکه و ضایعات ناشی از لوکوپلاکیا ممکن است این بیماری مجددا عود کند. از اینرو، انجام معاینات منظم برای بررسی وضعیت و شرایط یک الی دو مرتبه در سال حائز اهمیت است. در صورت مشاهده هرگونه علائم مرتبط با لوکوپلاکیا میتوانید با کلینیک ما هم تماس بگیرید.
پرسشهای متداول
آیا لوکوپلاکیا خود بخود از بین میرود؟
در اکثریت موارد لوکوپلاکیا خود بخود از بین رفته و نیازی به درمان ندارد. اما باید از هر عامل محرک این بیماری نظیر سیگار کشیدن خودداری کنید. چنانچه نتیجه بیوپسی یا نمونه برداری برای سرطان دهان مثبت باشد، پزشک سریعا لکهها و ضایعات را برمیدارد تا از گسترش سرطان پیشگیری کند.
آیا سرطان دهانی ناشی از لوکوپلاکیا قابل درمان است؟
درمان این عارضه زمانی موفقیتآمیز خواهد بود که ضایعات دهانی ناشی از آن در مراحل اولیه بوده و زمانی که کوچک هستند مورد درمان قرار بگیرند. از این رو، انجام معاینات منظم و بررسی هرگونه مورد غیر طبیعی بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
آیا میتوان با وجود ابتلا به لوکوپلاکیا کسی را بوسید؟
بیماری لوکوپلاکیا موجب ایجاد ضایعات سفید ضخیم در داخل دهان میشود و مسری یا واگیردار نیست.
بزرگترین یا اصلیترین عامل خطر مبتلا کننده به لوکوپلاکیا چیست؟
مصرف دخانیات جزو اصلیترین عوامل خطر مبتلا کننده به لوکوپلاکیا محسوب میشود.
شایعترین ناحیه دهانی که درگیر لوکوپلاکیا میشود کدام است؟
این عارضه عمدتا لثهها را درگیر میکند اما دیده شده که مخاط باکال و برآمدگی آرَکی (آلوئول) را نیز میتواند تحت تاثیر قرار دهد.
آیا عارضه لوکوپلاکیا با درد همراه است؟
لکهها و ضایعاتی که در اثر لوکوپلاکیا بروز میکنند غالبا بدون درد هستند
آیا ممکن است افراد غیر سیگاری هم به لوکوپلاکیا مبتلا شوند؟
با اینکه مصرف سیگار و تنباکو از جمله دلایل اصلی ابتلا به لوکوپلاکیا محسوب میشود اما تعداد متعددی از افراد غیر سیگاری نیز به این بیماری مبتلا میشوند.
سایر دلایل ایجاد کننده لکههای سفید روی لثه کدامند؟
آفت دهانی
برفک دهان یا همان کاندیدیازیس دهان
لیکن پلان دهانی
بارداری
آبسه پریودنتال (لثه)
